«Нашыя продкі гулялі вяселле тры дні». У Гомлі рэканструявалі старажытны вясельны абрад
Усё жыццё нашых продкаў нараджэння і да смерці суправаджалася пэўнымі рытуаламі ды звычаямі. Найважнейшым этапам у жыцці кожнага хлопца ці дзяўчыны быў пошук сабе пары, вяселле і стварэнне сям’і.
Атрымаць гарбуза было вялікім сорамам – таму ў сваты хадзілі ўвечары
У Гомельскім філіяле Веткаўскага музею гуляць вяселлі стала ўжо файнай традыцыяй. Музейшчыкі кажуць: «тыя, хто ажаніўся ў гэтых сценах і прайшоў увесь абрад, у хуткім часе рэгіструюць свае адносіны і ў ЗАГСе».
«Раней нявесту сыну выбірала маці, – распавядае загадчык філіялу Пятро Цалка. – Ці добра дзеўка тчэ, ці файна гатуе, якая яна гаспадыня, як танчыць ды спявае – усё гэта мела вялікае значэнне. Затым збіраліся і ішлі ў сваты. Вынік быў непрадказальны: дзяўчына магла або пагадзіцца пайсці замуж за хлопца, або адмовіць і нічога не тлумачачы выкаціць яму гарбуз ці ўручыць нейкую непатрэбную рэч, або смецце. Атрымаць гарбуза было вялікім сорамам, таму ў сваты звычайна хадзілі ўвечары – каб ніхто не ўбачыў гэткага «фіяска».
У нашых продкаў было прынята гуляць вяселле ажно тры дні – з суботы па панядзелак. Калі дзяўчына ўсё ж пагаджалася, то наступным этапам была так званая «зборная субота», калі сяброўкі маладой дапамагалі сабраць дзяўчыну: садзілі яе на поўсць (сімвал багацця), апраналі прыгожы строй, запляталі косы, спяваючы пры гэтым адмысловыя вясельныя песні:
«Пад варотамі даліна,
Там Ганначка падаркі беліла.
Белы-белы падаркі, беленька,
Вжэ ж твае баяры блізенька».
Строй маладая павінна была выткаць сабе сама: кашуля, расшытая чырвонымі ўзорамі, якія азначаюць чысціню і цнатлівасць, панёва (рознакаляровы фартух), паяс. Неад’емным элементам маладой быў вясельны вянок.
Выпякаць хлеб давяралі толькі замужняй жанчыне
Пятро Цалка распавёў, што вельмі важны аспект беларускага вяселля – гэта хлеб.
«І выпечка хлеба была настолькі адказным момантам, што нават не кожнага маглі запрасіць да гэтага. Да выпечкі вясельнага караваю дапускаліся толькі жанчыны, якія жылі ў шчаслівай пары і дастаткова заможна, бо іх лёс перадаецца маладым. Лічылася ідэальным, калі пры выкананні ўсіх гэтых умоваў каравай пякла хросная маці. Каравай абавязкова ставілі ў дзежку, накрытую хусткай, пад якую сыпалі зерне – каб маладая сям’я жыла ў багацці».
Таксама ў палескай традыцыі – рабіць вельцы. Гэта галінкі дрэваў (часцей за ўсё яблыня ці вішня), якія абпякалі цестам і ўпрыгожвалі кветкамі. Гэтыя вельцы «урошчвалі» у каравай, заматавалі ў хустку. І тут ужо мужчын дапускалі да абраду: сват ці хросны бацька заносіць каравай у камору, дзе выпечка знаходзіцца ажно да этапу дзяльбы.
На наступную раніцу прынята было выносіць прасціну і дэманстраваць яе гасцям
У хаце калі ўсе госці збяруцца маладая мела права тройчы прайсці па лавах і сесці за стол да маладога, пасля чаго запальвалася дзве свечкі.
«Па гэтых свечках глядзелі: хто будзе роўненька гарэць, хто трашчаць, хто плакаць, – тлумачыць Пятро Цалка. – Не дай Божа было адной са свечак патухнуць – гэта азначала, што хтосьці з маладых аўдавее».
Дзяльба караваю лічылася апафеозам вяселля: усе родзічы збіраюцца і па чарзе віншуюць маладых ды жадаюць шчасця і долі новай сям’і. А вельцы, якімі быў упрыгожаны каравай, раздавалі дзеткам.
Калі першы дзень падыходзіў да канца, маладую пераводзілі ў «замужнюю»: свякруха здымала з ейнай галавы вянок, завязвала валасы і павязвала паверх белую хустку. З гэтага моманту маладая станавілася жонкай. А вянок мералі ўсе незамужнія дзяўчаты – каб выйсці замуж.
Пасля гэтага маладых правозілі ў камору на ноч, а госці працягвалі весяліцца, танчыць, спяваць ды частавацца са святочнага стала.
У адзін з момантаў вечара маладыя зноў з’яўляліся, але гэта была не сапраўдная пара, а пераапранутыя госці.
Сапраўдныя ж маладыя з’яўляліся толькі ранкам другога дня.
«Прынята было выносіць прасціну і дэманстраваць гасцям, – распавядае Пятро Цалка. – Калі дзяўчына была цнатлівая да шлюбу, то вяселле гулялі далей. Калі ж дзяўчына не здолела захаваць свой гонар, то госці ўставалі і моўчкі сыходзілі».
Усе фальклорныя матэрыялы, якія выкарыстоўваліся падчас абраду, Веткаўскі музей разам з Гомельскай краязнаўчай арганізацыяй «Талака» збіралі і працягваюць збіраць штогод на прасторах Гомельшчыны. Таму кожны праведзены ў музеі абрад – унікальны, але традыцыйны для гэтага рэгіёну.
Ганна Вашчанка, фота аўтара/Belsat.eu
