Rocznica puczu Janajewa. Jak na próbę ratowania ZSRR reagowali dzisiejsi dowódcy napaści na Ukrainę
21 sierpnia 1991 roku był kulminacyjnym dniem tzw. puczu Janajewa, kiedy to kilku członków Biura Politycznego KC KPZR próbowało przejąć władzę, aby zapobiec upadkowi Związku Radzieckiego. Podczas protestu przeciwko zamachowi stanu zabito trzy osoby. Zostali zmiażdżeni przez pojazdy bojowe batalionu dowodzonego przez młodego kapitana Siergieja Surowikina. 30 lat po tych wydarzeniach Surowikin obejmuje dowództwo nad rosyjskimi wojskami w wojnie na Ukrainie. Sprawdziliśmy, co w tamtym czasie robiły najważniejsze postacie rosyjskiej agresji przeciwko Ukrainie.
Kontekst
W związku z kryzysem politycznym w ZSRR i deklaracjami niepodległości kilku republik wchodzących w skład Związku prezydent Michaił Gorbaczow polecił przygotować nowy projekt traktatu związkowego. Zgodnie z tym dokumentem ZSRR miał stać się państwem konfederacyjnym, a poszczególne republiki miały otrzymać większe uprawnienia.
2 sierpnia Gorbaczow oświadczył, że nowy traktat związkowy zostanie podpisany przez Rosyjską Federacyjną Socjalistyczną Republikę Radziecką (RFSRR), Kazachstan i Uzbekistan 20 sierpnia, a pozostałe republiki zrobią to „w określonych odstępach czasu”.
17 sierpnia, w czasie gdy Michaił Gorbaczow przebywał na urlopie, grupa wysokich urzędników i wojskowych ogłosiła utworzenie Państwowego Komitetu Stanu Wyjątkowego (po rosyjsku w skrócie: GKCzP). Jednym z celów grupy było uniemożliwienie podpisania nowego traktatu. 18 sierpnia członkowie GKCzP próbowali negocjować z Gorbaczowem, który przebywał w swojej rezydencji w Foros na Krymie, jednak w rezultacie prezydentowi zablokowano dostęp i odcięto połączenie telefoniczne. Dzień później wiceprezydent ZSRR Giennadij Janajew ogłosił, że przejmuje władzę w ZSRR z powodu „choroby” Gorbaczowa i wprowadził stan wyjątkowy – do największych miast wjechało wojsko.
Prezydent RFSRR Borys Jelcyn odmówił podporządkowania się GKCzP, określił jego działania jako „prawicowo-reakcyjny antykonstytucyjny zamach stanu”. Tym samym uznał uchwały GKCzP za nieważne na terytorium RFSRR. W Moskwie kilka tysięcy osób zbudowało barykady przed budynkiem Rady Najwyższej RFSRR (tzw. Białym Domem), a Borys Jelcyn z czołgu wezwał zebranych do stawiania oporu siłom lojalnym wobec GKCzP.
20 sierpnia w całym ZSRR odbyły się wielotysięczne protesty. Następnego dnia grupa demonstrantów próbowała uniemożliwić czołgom przejazd po najważniejszych ulicach okalających centrum Moskwy – tzw. Obwodnicy Sadowej. W rezultacie zginęło trzech protestujących. Wieczorem 21 sierpnia GKCzP ogłosiła rozwiązanie Komitetu, następnie puczystów aresztowano.
Dwa dni później Borys Jelcyn ogłosił zakończenie działalności Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego w Rosji, następnie Gorbaczow zrezygnował z funkcji sekretarza generalnego partii komunistycznej, a republiki zaczęły ogłaszać niepodległość. W grudniu szefowie RFSRR oraz Białoruskiej i Ukraińskiej Republik Radzieckich ogłosili utworzenie WNP (Wspólnoty Niepodległych Państw), Gorbaczow ustąpił z urzędu prezydenta, a ZSRR przestał istnieć jako państwo i podmiot prawa międzynarodowego.
Czym zajmowali się wtedy rosyjscy dowódcy wojny na Ukrainie
Władimir Putin, prezydent Rosji
Obecnie: Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych Rosyjskiej Federacji, główny inicjator rozpoczęcia agresji na Ukrainę.
Wtedy: w latach 1985-1990 przyszły prezydent Rosji pracował w NRD dla wywiadu zagranicznego KGB. Następnie wrócił do Leningradu (obecnie Petersburg) i rozpoczął współpracę z Anatolijem Sobczakiem (wówczas główną twarzą nowej polityki miasta), ale nadal był pracownikiem organów bezpieczeństwa. Podczas puczu zwolnił się z KGB i udał się do biura mera Sobczaka.
Siergiej Szojgu, generał armii
Obecnie: minister obrony Rosji, główny obiekt krytyki Jewgienija Prigożyna i nacjonalistycznych „wściekłych Z-patriotów”, którzy co prawda opowiadają się za rosyjską agresją na Ukrainie, jednak uważają, że wojna nie przebiega tak, jak powinna.
Wtedy: w 1990 roku będąc instruktorem w Krasnojarskim Komitecie Regionalnym KPZR, przyjechał do Moskwy, aby zrobić wielką karierę – w ciągu zaledwie roku awansował ze stanowiska zastępcy przewodniczącego Państwowego Komitetu Architektury i Budownictwa RFSRR na szefa ds. sytuacji nadzwyczajnych w RFSRR. Pucz nastąpił, gdy Szojgu piastował to stanowisko. Dalej – kariera w rosyjskim Ministerstwie Sytuacji Nadzwyczajnych, sojusz z Putinem. Swego czasu Szojgu cieszył się również rzadko spotykanym wśród rosyjskich polityków autorytetem w oczach Rosjan.
Walerij Gierasimow, generał armii
Obecnie: „prawa ręka” Szojgu, szef Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Rosji, głównodowodzący sił wojsk rosyjskich. Przez rosyjskie kręgi nacjonalistyczne i hurrapatriotyczne oskarżany jest za niepowodzenia na froncie.
Wtedy: dowodził 228. Pułkiem Pancernym 144. Gwardyjskiej Dywizji Strzelców Zmotoryzowanych Bałtyckiego Okręgu Wojskowego. Po rozpadzie ZSRR został szefem sztabu tej dywizji, a następnie stanął na jej czele. Później brał udział w operacjach bojowych w Czeczenii i dowodził armią rosyjską w Syrii.
Siergiej Surowikin, generał armii
Obecnie: w październiku 2022 roku został głównodowodzącym rosyjskich sił zbrojnych na Ukrainie. Otrzymał przydomek “generał Armagedon” za jego brutalne działania podczas wojny w Syrii. W styczniu 2023 roku został zdegradowany do zastępcy głównodowodzącego siłami rosyjskimi na Ukrainie. Po marszu Grupy Wagnera z 24 czerwca zniknął z oczu opinii publicznej, jego los jest nieznany.
Wtedy: 25-letni kapitan Surowikin dowodził batalionem strzelców zmotoryzowanych Dywizji Tamańskiej po stronie GKCzP. Pojazdy bojowe batalionu w tunelu na Obwodnicy Sadowej przejechały i zastrzeliły trzech protestujących przeciwko próbie zamachu stanu – Dmitrija Komara, Ilję Kriczewskiego i Władimira Usowa.
Po nieudanym puczu został umieszczony w areszcie śledczym na siedem miesięcy, ale został oczyszczony z zarzutów: w toku śledztwa uznano, że wykonywał rozkazy dowództwa. Następnie był ścigany za nielegalne posiadanie broni. Później budował karierę wojskową: dowodził oddziałami rosyjskiego Wschodniego Okręgu Wojskowego, a następnie – zgrupowaniem wojsk rosyjskich w Syrii. W 2017 roku Putin przyznał mu tytuł Bohatera Rosji.
Aleksandr Łapin, generał armii
Obecnie: od początku rosyjskiej agresji na Ukrainę bierze udział w działaniach wojskowych. Dowodził Centralnym Okręgiem Wojskowym, a także oddziałami pod Łysyczańskiem, obecnie jest pierwszym zastępcą głównodowodzącego wojsk lądowych armii rosyjskiej. Był krytykowany przez Ramzana Kadyrowa – przywódca Czeczenii krytykował go za odwrót wojsk rosyjskich spod Łymanu.
Wtedy: w czasie puczu Łapin służył w Leningradzkim Okręgu Wojskowym – nie udało się jednak ustalić, na jakim stanowisku. Później piął się po szczeblach kariery wojskowej, aż w 2014 roku został zastępcą Surowikina, który był wówczas dowódcą wojsk Wschodniego Okręgu Wojskowego. Podobnie jak wielu członków tej listy, brał udział w działaniach wojennych w Syrii. We wrześniu 2017 roku został mianowany szefem Akademii Wojskowej Sił Zbrojnych Rosji.
Apti Alaudinow, generał-major policji
Obecnie: od marca 2022 roku na polecenie szefa Czeczenii Ramzana Kadyrowa bierze udział w wojnie na Ukrainie jako głównodowodzący batalionu Achmat. Według Kadyrowa jest odpowiedzialny za kierunek ługański. Otrzymał tytuł Bohatera Rosji.
Wtedy: w 1991 roku Alaudinow ukończył szkołę w małej wiosce Gornyj w kraju stawropolskim. W sierpniu 1991 roku był prawdopodobnie kandydatem do lokalnego oddziału Moskiewskiej Państwowej Akademii Prawa, którą później ukończył.
Podczas szturmu na Grozny w 1995 roku stracił ojca i wuja – zostali zabici przez oddziały Dżochara Dudajewa. Po przejściu Czeczenii pod władzę federalną Rosji zaczął budować karierę w tamtejszym Ministerstwie Spraw Wewnętrznych.
Jewgienij Prigożyn, „biznesmen”
Obecnie: dowódca najemniczej Grupy Wagner walczącej na Ukrainie i główny krytyk rosyjskiego kierownictwa wojskowego. Przywódca nieudanej buntowniczej wyprawy na Moskwę, po której praktycznie zniknął z oczu opinii publicznej. Tymczasem jego najemników przerzucono na Białoruś.
Wtedy: w sierpniu 1991 roku Jewgienij Prigożyn, jako drobny biznesmen sprzedawał hot dogi w Leningradzie. Wiadomo też, że wcześniej odsiedział osiem lat za kradzież. Po upadku ZSRR otworzył sieć supermarketów, a następnie biznes restauracyjny, co zapewniło mu wejście do najwyższych kręgów najpierw w Petersburgu, a następnie na Kremlu. W 2010 roku tworzył propagandowe „farmy botów” i Grupę Wagnera, której najemnicy walczyli w Syrii, Afryce i na Donbasie.
Mark Walberg/vot-tak.tv, ksz/belsat.eu
