Strategia przemian na drodze do Nowej Białorusi: dlaczego nie jest to strategia zmiany władzy?
Białoruskie siły demokratyczne przedstawiły strategię transformacji Białorusi. Dowiedzieliśmy się, jaka jest jej istota, czy konieczna będzie spłata długów zaciągniętych przez reżim, czy przeprowadzona zostanie lustracja i gdzie można podzielić się swoją opinią w tych kwestiach.
Plan został opracowany przez polityków białoruskich sił opozycyjnych wraz z grupą ekspertów. Ma on odpowiedzieć na pytanie, co zrobić w momencie transformacji Białorusi w demokrację, aby ta rzeczywiście umocniła się w kraju.
Strategia przemian na drodze do nowej Białorusi składa się z dziewięciu części:
- Przywrócenie ładu konstytucyjnego.
- Przeprowadzenie demokratycznych wyborów.
- Zapewnienie funkcjonowania systemu administracji publicznej i świadczenia usług społecznych.
- Przywrócenie praworządności.
- Polityka zagraniczna i wypełnianie zobowiązań międzynarodowych.
- Zapewnienie stabilności i rozwoju gospodarczego.
- Przywrócenie warunków dla rozwoju społeczeństwa obywatelskiego i pluralizmu politycznego.
- Kluczowe kroki dla odrodzenia narodowego w okresie transformacji.
- Zapewnienie poparcia społecznego dla reform w okresie przejściowym.
Strategia przewiduje dwie fazy. Pierwsza to tranzyt władzy (180 dni). Druga – ustanowienie demokracji – do momentu przeprowadzenia demokratycznych wyborów na Białorusi po zmianie reżimu. Strategia jest przygotowana tak, by spełniać swoje cele w każdym z czterech scenariuszy zmiany władzy:
- Zmiany w rezultacie negocjacji.
- Zmiany w wyniku presji wewnętrznej na reżim Łukaszenki.
- Zmiany ze względu na presję zewnętrzną (w przypadku zaangażowania białoruskiej armii w wojnę na Ukrainie).
- Stopniowej transformacji reżimu.
Jednak nie ma wśród nich opcji, w której Rosja wchłania Białoruś, ponieważ taki rozwój wydarzeń nie prowadziłby do zmian – zauważa doradca Swiatłany Cichanouskiej Alaksandr Dabrawolski. Uważa on taki scenariusz za najbardziej prawdopodobny. Strategia nie mówi też, jak doprowadzić do zmiany władzy na Białorusi.
Jakich problemów można się spodziewać na starcie?
Aby zbudować nowy kraj, konieczne będzie rozwiązanie kwestii, która konstytucja powinna być w ogóle uznana za legalną: ta z 1994, 1996, 2004 czy 2022.
– Pierwszą opcją jest przyjęcie nowej konstytucji. Drugą byłoby przeprowadzenie wyborów według starej konstytucji, ale jest to wariant niebezpieczny. Trzecia opcja – najpierw odbędą się wybory, a następnie reforma konstytucyjna – wyjaśnia Dabrawolski.
Trzeba będzie również przeprowadzić szereg reform: systemu sądownictwa, samorządu terytorialnego, organów ścigania i administracji państwowej.
– Konieczne jest pozbawienie struktur siłowych funkcji represyjnych i skoncentrowanie ich na walce z przestępczością i w obronie suwerenności. Władze powinny odpowiadać za swoje działania przed społeczeństwem – kontynuuje Dabrawolski.
Czy reformy oznaczają, że wszyscy obecni funkcjonariusze i urzędnicy zostaną poddani lustracji?
– Nie może mieć miejsca lustracja totalna – odpowiedzialność powinna zostać poniesiona indywidualnie (za popełnione przestępstwa – Belsat.eu) – uważa Dabrawolski.
Co robić z gospodarką?
Jak mówi badacz ośrodka analitycznego BEROC Dzmitryj Kruk, gospodarczy blok strategii przewiduje dwa cele. Pierwszy dotyczy okresu przejściowego – chodzi o przywrócenie stabilności makroekonomicznej. Oznacza to, że konieczne jest uniknięcie spadku dochodów, wysokiej inflacji i bezrobocia.
– Zachowany powinien być przynajmniej obecny poziom dochodów – mówi ekspert.
Drugi cel przewidziany jest na okres przejściowy. To reformy „oczyszczające” i przygotowanie Białorusi do reform instytucjonalnych.
Zmiany powinny koncentrować się na pozytywnych wynikach, powinny być zorientowane na interesy ludzi, a nie elit. Należy znaleźć optymalną równowagę między efektywnością ekonomiczną a minimalizacją negatywnych konsekwencji dla tych, którzy stracą na reformach.
– Opierając się na tych zasadach, mamy dziesięć ścieżek, które mogą następować jednocześnie – mówi Dzmitryj Kruk.
Wśród tych ścieżek jest jak najszybsze zniesienie sankcji, stworzenie korzystnych warunków dla prywatnych biznesów, wzmocnienie wsparcia socjalnego, reforma przedsiębiorstw państwowych. Konieczne jest również zwiększenie roli społeczeństwa obywatelskiego, mediów i białoruskiej diaspory w życiu gospodarczym kraju.
Oczywiście ważnym aspektem będzie także zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego.
– W tej kwestii istnieje spore ryzyko i nie ma jednoznacznych odpowiedzi na pytania – mówi Dzmitryj Kruk, zwracając uwagę na dużą zależność od Rosji w tej dziedzinie.
A co stanie się z kredytami zaciągniętymi u Rosji przez reżim po wyborach w 2020 roku?
– W strategii mowa jest o tym, że nastąpi rewizja stosunków z Rosją. Stwierdzenie z całą pewnością, że będziemy w jakikolwiek sposób współdziałać, byłoby odcięciem pola dla manewru. To, co bezpośrednio zalecamy, to nawiązanie stosunków z zachodnimi kredytodawcami i poszukiwanie przez Białoruś możliwości rozwiązania kwestii euroobligacji – mówi Kruk.
Białoruś emitowała euroobligacje do 2020 roku, ale ze względu na sankcje postanowiono zwrócić je w białoruskich rublach, otwierając dla posiadaczy specjalne konto w Belarusbank. W rzeczywistości pieniądze nie zostały nikomu zwrócone.
Program rozwoju białoruskiej kultury na 25 lat
– Tożsamość narodowa jest niezbędnym warunkiem niepodległości Białorusi. Ważne jest dla nas, aby obywatele czuli swoją odrębność kulturową, która byłaby spoiwem łączącym naród – mówi przedstawicielka ds. strategii odrodzenia narodowego Zjednoczonego Gabinetu Przejściowego Alina Kouszyk.
Strategia przewiduje przywrócenie symboli narodowych, wyzbycie się dyskryminacji języka i kultury białoruskiej, publikację dokumentów państwowych w dwóch językach. Proponuje się również przyjęcie programu rozwoju kultury białoruskiej na 25 lat.
Jednocześnie, jak zastrzega Kouszyk, nie będzie miejsca dla dyskryminacji Białorusinów na jakimkolwiek tle.
Polityka zagraniczna – wektor w kierunku Unii Europejskiej
Według Walerego Kawaleuskiego, rzecznika Gabinetu do spraw międzynarodowych, polityka zagraniczna zajmie niemal centralne miejsce na drodze do demokracji,
– Aby sprowadzić kraj na nowe tory, nie możemy obejść się bez pomocy zagranicznej – zauważa.
Siły demokratyczne zidentyfikowały cztery główne cele w tym zakresie. Są to: dostosowanie polityki zagranicznej Białorusi do powszechnie uznanych zasad prawa międzynarodowego; przyciągnięcie pomocy międzynarodowej w celu ustabilizowania sytuacji w kraju; zapewnienie bezpieczeństwa i suwerenności kraju; oraz realizacja europejskiej drogi dla Białorusi.
Kawaleuski podkreśla, że Zachód jest gotowy pomóc Białorusi, a obecna działalność Swiatłany Cichanouskiej jest bardzo dobrą podstawą dla przyszłej białoruskiej polityki zagranicznej.
Wymiana opinii
– Białorusini i Białorusinki, którzy to czytają, mają swoje opinie. A zespół platformy Nowa Białoruś pomaga w kwestiach technicznych dyskusji nad tą strategią – mówi twórca projektu dyskusji nad strategią Paweł Liber.
Do dyskusji można dołączyć tutaj. Liber zauważa, że osoby przebywające na Białorusi ze względów bezpieczeństwa powinny przejść bezpośrednio na stronę projektu (ale nie należy zapominać o środkach ostrożności, takich jak VPN, usuwanie historii wyszukiwania itp.) Poza Białorusią można pobrać aplikację.
„Nie jesteśmy schizofrenikami”
Dlaczego obecnie toczy się dyskusja o strategii transformacji w okresie przejściowym, a nie o tym, jak zmienić władzę?
Dabrawolski zauważa, że nie o wszystkich działaniach w tym kierunku można mówić publicznie, choć przyznaje, że nie ma odpowiedzi na wszystkie pytania. Kawaleuski mówi z kolei, że strategia jest odpowiedzią na pytania Białorusinów o to, co będzie dalej i dlaczego ludzie powinni w ogóle podążać za siłami demokratycznymi.
– Bardzo ważne jest, aby siły polityczne miały odpowiedź na pytanie, co i kiedy odbędzie się w okresie transformacji. Nie jesteśmy schizofrenikami, dobrze rozumiemy, że ta kwestia (jak zmienić władzę na Białorusi – Belsat.eu) niepokoi ludzi dużo bardziej. Jednak powinna istnieć odpowiedź również na inne pytanie. To, co mnie osobiście inspiruje do myślenia o przyszłości, to przykład Polski i Jerzego Giedroycia oraz Juliusza Mieroszewskiego. Wiele osób twierdzi, że istnieje sporo podobieństw między współczesną Białorusią a latami 70-80 w Polsce. W ich przypadku też wiele osób mówiło, że po prostu siedzą za biurkiem. Ale podwaliny pod sukces reform położyli Giedroyć i Mieroszewski. Rzeczywiście, nie jesteśmy pewni, kiedy nadejdzie przyszłość, ale powinna istnieć odpowiedź na pytanie, co zrobić, gdy już ten moment nastąpi – podsumowuje Dzmitryj Kruk.
Arsen Rudenka, ksz/ belsat.eu
