Што пацягнула Лукашэнку ў Зімбабвэ? Золата, алмазы, можа, і зброя, але хіба не трактары
Афіцыйны таваразварот між Беларуссю і Зімбабвэ мізэрны, затое аб’ём «мутных справаў» вялізны, а справы гэтыя могуць быць звязаныя з фінансаваннем расейскай агрэсіі ва Украіне, расказаў «Белсату» кандыдат гістарычных навук Яўген Красулін.
Пасля візіту ў Аб’яднаныя Арабскія Эміраты Аляксандр Лукашэнка выправіўся ў Зімбабвэ, ранкам 30 студзеня прыляцеў у Харарэ. Мясцовыя медыі адзначаюць, як іх інструктуюць пра дрэс-код жанчын: пры Лукашэнку – ніякага занадта адкрытага адзення.
Але што такога ў не самай багатай краіне Афрыкі, за 8000 кіламетраў ад Менску? Пра гэта «Белсату» расказаў кандыдат гістарычных навук Яўген Красулін, які цікавіцца супрацаю з краінамі, якія ў Беларусі прынята называць дальняю дугою.
Чаму менавіта Зімбабвэ?
Там даўно «вымалёўваюцца інтарэсы», згадвае Красулін. Прынамсі з 2018 года за афрыканскі кірунак адказвае Віктар Шэйман – блізкі паплечнік Лукашэнкі, былы кіраўнік ягонымі справамі.
«У Зімбабвэ была ўтвораная гэткая база для далейшага пранікнення на Афрыканскі кантынент, які мае гіганцкія перспектывы, вядома», – кажа Красулін. Тое ж казаў часовы павераны ў справах Беларусі ў Зімбабвэ.
Часовы павераны тлумачыў гэта агульнымі словамі пра ёмісты рынак і высокі попыт на розную прадукцыю. Красулін жа бачыць тры фактары, якія прывялі Беларусь менавіта ў Зімбабвэ.
Па-першае, там вельмі значныя прыродныя рэсурсы: золата, плаціна, алмазы, нікель ды іншае. Усё гэта распрацоўваецца «даволі кволенька» мясцовымі сіламі, тлумачыць Красулін: залатыя радовішчы распрацоўваюцца яшчэ тыя, што вядомыя са старажытнасці, а новыя не выведваюцца.
Па-другое, там адпаведны палітычны рэжым, дыктатура адной партыі, Зімбабвійскага афрыканскага нацыянальнага звязу – Патрыятычнага фронту (ZANU-PF). Згодна з Індэксам дэмакратыі часопісу «The Economist», Зімбабвэ больш дэмакратычная краіна, чымся Беларусь: 133-ае месца супраць 146-га са 167 магчымых. Гэтаму нават можна паверыць, разважае Красулін: у 2017 годзе там вымусілі падаць у адстаўку дыктатара Робэрта Мугабэ, які кіраваў краінаю з 1987 года (Лукашэнка шкадаваў, калі неўзабаве пасля зрынання Мугабэ памёр), дый на мясцовых выбарах у апазіцыі ёсць шанцы перамагчы. Але ўплываць на палітычную сітуацыю агулам у краіне апазіцыя там не можа.
Нарэшце, ZANU-PF «карыстаецца прыроднымі багаццямі і дае імі пакарыстацца іншым сабе падобным, якія могуць чымсьці дапамагчы», рэзюмуе суразмоўца.
Красулін згадвае тэорыю пра «запасны аэрадром» Лукашэнкі: месца, куды можна ўцячы і прабавіць спакойную старасць. У гэтым ён сумняецца: сучасныя тэхналогіі ды сродкі кантролю зрабілі Зямлю «занадта цеснаю», каб хавацца, як нацысты ў Аргентыне пасля Другой сусветнай. Хаця дапускае, што з мільярдамі долараў можна зрабіцца нябачным і ў цесным горадзе.
У Афрыцы, дадае Красулін, улады Беларусі цікавяцца не толькі Зімбабвэ, а і іншымі краінамі з дыктатураю ды нестабільнасцю. У Дэмакратычнай Рэспубліцы Конга беларускі бізнес падазравалі ў гандлі зброяй, а яшчэ там значныя запасы літыю, якія практычна не распрацоўваюцца. Тога – бедная краіна з карыснымі выкапнямі, якія амаль не распрацоўваюцца, дзе Лукашэнку можа цікавіць яшчэ і досвед перадачы ўлады нашчадку. З Кеніяй і Нігерыяй цяжэй, але палітычная сітуацыя не найлепшая, «ёсць мутнасць у вадзічцы, можна паспрабаваць рыбку палавіць»…
У такіх краінах аўтаматычна з’яўляюцца інтарэсы Расеі, следам за імі – інтарэсы Лукашэнкі, расейскія прыватныя вайсковыя кампаніі ды падтрыманне нестабільнасці, рэзюмуе Красулін. А ў Афрыцы – гіганцкія перспектывы: і вялізныя прыродныя рэсурсы, і чалавечы рэсурс. Ужо ў сярэдзіне стагоддзя Афрыка станецца цікавейшаю за Кітай, мяркуе Красулін, таму там трэба «забіць сабе мястэчка». Ды суразмоўца лічыць відавочным, што эканоміка Беларусі ад гэтага атрымае ці нічога, ці кроплі.
Золата і алмазы
Са здабычаю золата ў Зімбабвэ ўзнікалі скандалы з аховаю працы і эксплуатацыяй рабочых. У сярэдзіне лістапада 2020 года на пляцоўцы, вылучанай кампаніі «Zim GoldFields», адбыўся інцыдэнт з гібеллю нелегальных здабывальнікаў золата. Падрадная арганізацыя з Кітаю засыпала адкрытыя карʼеры, каб падрыхтавацца да працы. Некаторыя здабывальнікі пакінулі шахту, а некаторыя засталіся. У выніку загінулі два чалавекі. Расследавальнікі высветлілі, што «Zim GoldFields» на 70 % належыць кампаніі Сяргея Шэймана (сына Віктара Шэймана) і ганаровага консула Зімбабвэ ў Беларусі Аляксандра Зінгмана.
Пасля таго пад увагу расследавальнікаў трапіла і кампанія «Aftrade», імаверна, цесна звязаная з Зінгманам. Кампанія зарэгістраваная ў Аб’яднаных Арабскіх Эміратах, фармальна займаецца экспартам у Афрыку прадукцыі МАЗу, «БабруйскАграМашу» ды іншай тэхнікі, але падобна, што яна звязаная і са здабычай алмазаў, нават месціцца ў адным будынку з біржаю гандлю алмазамі.
«Наўрад ці прасоўванне Афрыканскага кантыненту – гэта самастойная пазіцыя Беларусі, – мяркуе Красулін. – За гэтым усім стаіць Расея, інтарэсы там пераплеценыя настолькі, што іх немагчыма адасобіць, што бачна, напрыклад, па сітуацыі з гандлем алмазамі».
Адмысловец згадвае, што Беларусь з 2003 года ёсць сябрам Схемы сертыфікацыі працэсу Кімбэрлі пры Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў – правярання алмазаў на легальнасць здабычы, каб перадухіліць траплянне на рынак «крывавых» алмазаў і фінансаванне баевікоў. У 2021 годзе ў працэсе старшынствавала Расея, Беларусь падавала заяўку на старшынства ў 2023 і 2024 гадах, а Украіна выступала супраць, бо падазравала, што і алмазы, і золата, што беларускія кампаніі здабываюць у Зімбабвэ, выкарыстоўваюцца для вайны ва Украіне.
Зброя і вайна ва Украіне
І беларускія СМІ, і спецслужбы Дэмакратычнай Рэспублікі Конга падазравалі, што Зінгман гандляваў зброяй. У сакавіку 2021 года яго на 12 дзён затрымалі ў Конга, але вызвалілі без выстаўлення абвінавачанняў.
Як напраўду Беларусь гандлюе зброяй, невядома: пра гэта паведамляюць зусім няшмат, зброя не ўваходзіць у афіцыйныя лічбы таваразвароту. Але Стакгольмскі міжнародны інстытут даследавання міру адносіць Беларусь у топ-20 гандляроў зброяй у свеце толькі паводле публічна вядомых угодаў.
Затое, адзначае Яўген Красулін, дакладна вядома, што расейская група кампаніяў «Алроса», што кантралюе амаль усю здабычу алмазаў у Расеі, звязаная з вайною.
Яшчэ ў 1997 годзе кампанія ўзяла шэфства над субмарынай, якую назвалі імем кампаніі (гэта адзіны ў свеце падводны човен з імем камерцыйнай кампаніі). У 2022 субмарыну ўзброілі ракетамі «Калібр» і выправілі ў Чорнае мора. Украінскія медыі звязвалі яе з ударам па цэнтры Вінніцы, які забіў 27 чалавек. Кампанія з невядомых прычынаў пакуль не трапіла пад санкцыі.
«Вось тут Зімбабвэ і прыдалася б са сваймі радовішчамі, – мяркуе Красулін. – Хто б там разабраўся, адкуль гэтыя алмазы сапраўды паступаюць? Працэс сертыфікацыі праводзіцца, на рынак яны трапляюць чысценькімі, як зімбабвійскія – ну і атрымлівай прыбытак ад гэтых алмазаў».
Такая схема фінансавання вайны, падкрэслівае адмысловец, толькі тэарэтычная, але «цалкам жыццяздольная».
А можа, усё ж нармальны легальны бізнес?
Улады Беларусі называюць флагманскім праектам у Зімбабвэ супрацу ў механізацыі сельскай гаспадаркі, продаж камбайнаў ды іншай тэхнікі. 30 студзеня кампанія «Aftrade» падпісала кантракт на пастаўку ў Зімбабвэ яшчэ 3575 трактароў МТЗ.
Шэйман яшчэ ў 2018 годзе анансаваў будоўлю ў Зімбабвэ сонечнай электрастанцыі, дамовы дасягнулі ў 2021-м. Дамовы пра лагістычны хаб былі яшчэ ў 2019-м. Таваразварот між краінамі дасюль сціплы, але не нулявы: 25 мільёнаў долараў за 2021 год, 38,6 мільёна долараў за першыя 11 месяцаў 2022-га.
Дык чаму пра беларуска-зімбабвійскія стасункі кажуць толькі ў кантэксце «мутных справаў»? Можа, там сапраўды вядзецца легальны і прыбытковы бізнес? Красулін смяецца і згадвае нядаўні скандал з закупам пажарных машынаў з Беларусі: іх хацелі купляць за кошт мясцовых уладаў, а тыя ўлады даводзілі, што пажарныя машыны ім не патрэбныя.
«Пры нармальнай сітуацыі там можна было б зрабіць неблагі бізнес: машынабудаўнічы, будаўніцтва інфраструктуры… Але гэта пры нармалёвых палітычных умовах што ў Зімбабвэ, што ў Беларусі», – тлумачыць эксперт.
Пакуль жа афіцыйная супраца застаецца шырмаю для прыкрыцця іншых аперацыяў – непадкантрольных і ў невядомых аб’ёмах, упэўнены Яўген Красулін.
Алесь Наваборскі belsat.eu
