Верхні горад, Верхні Рынак, Высокае места – назва ўнікальнага раёну Менску, гістарычнага цэнтру беларускай сталіцы.
Ужо ў канцы XV ст. Менску было цесна і нязручна на нізкай і балоцістай пойме Нямігі і Свіслачы. Пачынаўся агульнаеўрапейскі дэмаграфічны і гаспадарчы ўздым. Горад актыўна разрастаўся на ўсіх навакольных пагорках. Галоўным гарадскім пасадам паступова станавіўся г.зв. Верхні горад, размешчаны на высокім і зручным для засялення беразе Свіслачы.
Падобнае адбывалася і ў іншых гарадах Беларусі, але ў Менску справа пайшла адметным шляхам.
Пасля аднаго з буйных пажараў у 1547 г. улады вырашылі скарыстацца сітуацыяй, менавіта – вызваленай, выпаленай пажарам прасторай дзеля стварэння правільна распланаванага новага цэнтру адпаведна прынятай у Еўропе рэнесанснай горадабудаўнічай традыцыі.
Вялікакняскія камісары пралічылі і адмералі новы гарадскі цэнтр: плошчу і пляцы-надзелы вакол яе. Менск атрымаў новы імпульс да развіцця. У сярэднявеччы і Новым часе планіроўка беларускіх гарадоў складвалася эвалюцыйна, без усялякіх доўгатэрміновых генеральных планаў. Фармавалася адпаведна еўрапейскаму мастацкаму стылю, уласціваму для сваёй эпохі. Але бязладдзя, хаосу ў забудове быць не магло.
Гарадская ўлада – магістрат – дакладна акрэслівала межы прыватных пляцаў, не дапускала замахаў забудоўнікаў на шырыню вуліцы, сачыла за вышынёй будынкаў, каб яна была прапарцыйнай адносна храмаў і г.д.
Паступова вакол плошчы – сённяшняй плошчы Свабоды – фармаваўся адметны архітэктурны ансамбль, галоўнымі дамінантамі якога акрамя ратушы сталі культавыя будынкі – каталіцкія і ўніяцкія храмы з кляштарамі: базыльянаў і базыльянак, бернардзінцаў і бернардынак, дамініканцаў і езуітаў. Бліжэй ці далей ад галоўнай плошчы пачалі будавацца магнаты і багатыя мяшчане.
Расейцы, заняўшы Менск у 1793 г., цягам ХІХ ст. не надта змянілі аблічча Верхняга гораду, хоць шкоды нарабілі. Пасля паўстання 1830 г. паводле загаду цара Мікалая І знеслі ратушу – сімвал гарадской вольнасці і еўрапейскасці. Касцёлы перарабілі ў праваслаўныя цэрквы, кляштары – у казармы. Жылая і ж адміністрацыйная забудова часоў расейскага панавання ў асноўным арганічна дапасавалася да ранейшай і на пачатак ХХ ст. Верхні горад канчаткова сфармаваўся як архітэктурны ансамбль.
Але сёння ад гэтай забудовы мала што засталося. Хто прынёс Менску найбольш стратаў: нацысты, савецкія ўлады ці інвестары часоў незалежнай Беларусі? Глядзіце новую серыю «Загадак беларускай гісторыі», у якой мы гуляем па Верхнім горадзе з гісторыкам Уладзімірам Дзянісавым (відэа ў пачатку артыкула).
Праграма «Загадкі беларускай гісторыі» выходзіць на «Белсаце» кожны панядзелак а 18:45. Глядзіце праз спадарожнік «Астра 4A» (ранейшая назва «Sirius 4»), онлайн і ў архіве на нашай старонцы.
belsat.eu
