Po 24 lutego obwód chersoński, graniczący z anektowanym przez Rosję Krymem, był jednym z pierwszych regionów Ukrainy zaatakowanych przez rosyjską armię. Stał się też pierwszym regionem Ukrainy, który niemal w całości został zajęty przez Rosjan. Zajęło im to niecałe dwa tygodnie. Ukraińska kontrofensywa rozpoczęła się 16 marca, kiedy to wojska rosyjskie zostały odepchnięte z okolic sąsiedniego Mikołajowa. Osiem miesięcy później Rosjanie opuścili stolicę nowo zaanektowanego regionu, a mieszkańcy z nieskrywaną, ogromną radością powitali prawdziwych wyzwolicieli – ukraińską armię.
Najsłabsze ogniwo
Na początku wojny obwód chersoński okazał się słabym punktem ukraińskiej obrony. Już pierwszego dnia inwazji rosyjskiej armii na tym kierunku udało się posunąć naprzód o 60 kilometrów: wojska rosyjskie zajęły Most Antonowski w bezpośrednim sąsiedztwie Chersonia i Nowej Kachowki. Walki o Chersoń właściwie ustały 2-3 marca, gdy ostatnie oddziały ukraińskie opuściły miasto. Od tego czasu Chersoń pozostawał pod okupacją.
Zdaniem szefa chersońskiej rady obwodowej Ołeksandra Samojlenki tak szybkie posunięcie się Rosjan naprzód było możliwe, ponieważ w miejscowych władzach wiele osób od razu przeszło na stronę wroga. Był to między innymi Ihor Sadochin, asystent szefa obwodowego wydziału Służby Bezpieczeństwa Ukrainy (SBU), który przekazał wrogowi siatkę pól minowych i koordynował pracę sił powietrznych. 31 marca prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski pozbawił byłego szefa SBU w obwodzie chersońskim Serhija Kryworuczkę stopnia generała. On także jest podejrzewany o zdradę stanu.
Ustanowiwszy kontrolę nad Chersoniem, Rosjanie zaczęli systematycznie odcinać łączność jego mieszkańców z Ukrainą. 4 marca w mieście wyłączono prawie wszystkie ukraińskie kanały telewizyjne – nadawać zaczęły 24 kanały rosyjskie. Były też problemy z zasięgiem sieci komórkowych ukraińskich operatorów.
Większość mieszkańców Chersonia nie zaakceptowała jednak władzy okupacyjnej. Masowe imprezy organizowane przez Rosjan na rzecz poparcia dla okupacyjnych władz nie gromadziły dużej liczby uczestników. Z kolei akcje protestów przeciwko okupantom odbywały się regularnie przez dwa miesiące z udziałem tysięcy mieszkańców. Do końca kwietnia proukraińskie protesty upadły, gdyż coraz częściej zdarzały się przypadki uprowadzania i torturowania ich uczestników przez Rosjan.
Rosjanie od razu próbowali też zająć oddalony o 50 kilometrów na północny zachód od Chersonia Mikołajów – zajęcie miasta było warunkiem dalszej ofensywy na Odessę. Walki o tę stolicę obwodu rozpoczęły się jeszcze w pierwszych dniach wojny. Rosjanom kilkakrotnie udawało się przedrzeć na przedmieścia – próbowali wysadzić tam desant, ale za każdym razem spotykali się z silnym ogniem ze strony wojsk ukraińskich.
2 marca jednostki rosyjskich Sił Zbrojnych rozpoczęły szturm na miasto Wozniesieńsk, 70 kilometrów na północny zachód od Mikołajowa. Atak dwa tygodnie później zakończył się ich całkowitą klęską. W efekcie Wozniesieńsk pozostał najdalej na północ wysuniętym punktem rosyjskiego ataku na kierunku Chersoń-Mikołajów.
Cisza przed burzą
Kontratak Sił Zbrojnych Ukrainy w obwodzie chersońskim rozpoczął się 16 marca. Tego dnia ukraińskie wojsko wyparło rosyjskie oddziały z okolic Mikołajowa aż do administracyjnych granic obwodu. 17 marca Ukraińcy wyzwolili i zajęli pozycje we wsi Posad-Pokrowske w pobliżu drogi M-14, 30 kilometrów na północny zachód od Chersonia. Do niedawna ta wioska pozostawała położoną najbliżej od stolicy obwodu miejscowością będącą pod kontrolą Ukrainy.
Przez kolejne dwa i pół miesiąca linia frontu na tym kierunku nie uległa zmianie. W tym czasie ostatecznie uformował się dobrze ufortyfikowany przez Rosjan przyczółek na prawym brzegu Dniepru. Tamtejsze cechy ukształtowania terenu – duża liczba rzek i kanałów oraz płaski step z małą ilością lasów – stanowiły znaczną przewagę dla strony broniącej swoich pozycji.
Takie warunki pozwalały Rosjanom na dalsze umacnianie władzy w Chersoniu. Oprócz siłowego tłumienia aktywności obywatelskiej mieszkańców regionu, Rosjanie zaczęli zastępować symbole ukraińskie rosyjskimi.
23 maja Wołodymyr Saldo, szef okupacyjnej administracji obwodu chersońskiego, oświadczył, że od tego dnia na równi z ukraińską hrywną w regionie do obiegu wejdzie rosyjski rubel. Dwa dni później prezydent Rosji Władimir Putin rozszerzył uproszczoną procedurę uzyskiwania rosyjskiego obywatelstwa na obwody chersoński i zaporoski na Ukrainie. W mieście zaczęły pojawiać się struktury partii Putina Jedna Rosja.
Umocnienie władzy rosyjskiej w Chersoniu było powodem, dla którego wielu popierających Ukrainę mieszkańców musiało opuścić miasto. Zdaniem szefa ukraińskiej administracji wojskowej obwodu chersońskiego Hennadija Łahuty, do maja stolicę regionu opuściła prawie połowa ludności (Chersoń przed wojną liczył prawie 300 tys. mieszkańców).
Rozkaz Zełenskiego
Działania bojowe na kierunku chersońskim nasiliły się ponownie pod koniec maja. Ukraińskie Siły Zbrojne przekroczyły rzekę Inhulec w pobliżu wsi Dawydiw Brid i po dwóch tygodniach krwawych walk zdołały zdobyć tereny na jej wschodnim brzegu, tworząc niewielki przyczółek w pobliżu wsi Andrijiwka i Łozowe.
10 lipca prezydent Wołodymyr Zełenski oficjalnie nakazał dowództwu Sił Zbrojnych Ukrainy rozpoczęcie deokupacji południowej części kraju. Wyraził nadzieję, że do końca roku Ukraina „może wiele osiągnąć”.
Zaopatrzenie wojsk przez Dniepr, które odbywało się tylko za pośrednictwem dwóch sprawnych mostów – Antonowskiego i Kachowskiego – było najsłabszym punktem chersońskiego zgrupowania rosyjskiej armii. Przygotowując się do głównej fazy kontrataku, Ukraińcy wykonali serię uderzeń w kierunku mostów przy użyciu otrzymanych od USA precyzyjnych wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych HIMARS. W efekcie oba mosty doprowadzono do stanu nieużyteczności, a logistyka okupantów odbywała się z wykorzystaniem przepraw pontonowych i promowych, które miały znacznie mniejszą przepustowość i były bardziej narażone na ataki rakietowe.
Aktywna faza kontrofensywy Sił Zbrojnych Ukrainy w regionie Chersonia rozpoczęła się 29 sierpnia. Ukraińcy uderzyli jednocześnie w trzech miejscach – na północy, w centrum i na południu rosyjskich pozycji na prawym brzegu Dniepru. Największy sukces osiągnęli w dwóch pierwszych miejscach – znacznie rozbudowali przyczółek na wschodnim brzegu rzeki Inhulec i przełamali obronę Rosjan na północy w okolicach wsi Archanhelske i Wysokopilla. Wszystkiemu towarzyszyły zmasowane uderzenia rakietowe i artyleryjskie na rosyjskie obiekty wojskowe w regionie.
Odwrót
Na tle upadku rosyjskiego frontu w obwodach charkowskim i chersońskim władze okupowanych regionów 20 września wezwały do natychmiastowego przeprowadzenia „referendum” w sprawie przystąpienia do Rosji. Głosowanie z naruszeniem zarówno rosyjskiego, jak i ukraińskiego prawa odbyło się w dniach 23-27 września. Według tzw. obwodowej komisji wyborczej w Chersoniu w głosowaniu wzięło udział 571 tys. osób, z których 87 proc. rzekomo opowiedziało się za przyłączeniem do Rosji. Jedynym krajem, który oficjalnie uznał wynik nielegalnych referendów, była Korea Północna.
30 września Władimir Putin zatwierdził aneksję okupowanych terenów, podpisując traktaty o przyłączeniu do Rosji tzw. Donieckiej i Ługańskiej Republik Ludowych, a także obwodów zaporoskiego i chersońskiego.
– Ludzie, którzy mieszkają w Ługańsku i Doniecku, Chersoniu i Zaporożu stają się naszymi obywatelami – na zawsze! Wzywamy reżim w Kijowie do natychmiastowego zaprzestania wszelkich działań wojennych i powrotu do stołu negocjacyjnego – jesteśmy gotowi – powiedział Putin podczas ceremonii podpisania dokumentów aneksyjnych.
Mimo rosyjskich oświadczeń ukraińskie wojsko kontynuowało wyzwalanie obwodu chersońskiego. Na początku października zgrupowanie rosyjskiej armii w regionie otrzymało kolejny cios. Ukraińskie wojsko przełamało linię obrony na północy prawobrzeżnego przyczółka i, według oficjalnych danych, między 1 a 6 października wyzwoliło 29 miejscowości. Nowa linia frontu rozciągała się od brzegu Kachowskiego Zbiornika Wodnego przez Dudczany, Piatychatki i Bruskinske.
W związku z sukcesami ukraińskiej armii w połowie października okupacyjne władze w obwodzie chersońskim ogłosiły ewakuację ludności cywilnej. 1 listopada rosyjskie media podały, że strefę ewakuacji na obu brzegach Dniepru opuściło około 80 tys. osób. Jak twierdzono, konieczność ewakuacji ludności cywilnej związana jest z możliwością wystąpienia walk w Chersoniu i ewentualnym naruszeniem zapory wodnej w pobliskiej Kachowce. Jednocześnie władze ukraińskie i zachodni eksperci wojskowi uważają, że to rosyjskie wojsko mogło zaminować obiekt.
Rosyjski przyczółek na prawym brzegu Dniepru jest dobrze ufortyfikowany, więc mimo problemów logistycznych, walki na podejściach do Chersonia mogły ciągnąć się tygodniami, a nawet miesiącami, i przynieść ciężkie ofiary po obu stronach. Jednak 9 listopada minister obrony Rosji Siergiej Szojgu zarządził wycofanie rosyjskiego zgrupowania na lewy (wschodni) brzeg Dniepru, ze względu na brak perspektyw pozostawania na prawym brzegu.
Rosjanie stanęli przed trudnym zadaniem – pod naporem ukraińskich sił zbrojnych i nieustannym ostrzałem musieli przeprawić przez Dniepr około 20 tys. swoich żołnierzy i w miarę możliwości uratować przynajmniej część sprzętu wojskowego. Szybkie posuwanie się wojsk ukraińskich utrudniały pola minowe i tylne zgrupowania rosyjskiej armii, które osłaniały odwrót głównych sił.
9 listopada wieczorem potwierdzono wyzwolenie Snyhyriwki, jedynego okupowanego miasta w obwodzie mikołajowskim, a w piątek 11 listopada Główny Zarząd Wywiadu Ministerstwa Obrony Ukrainy poinformował, że pierwsze jednostki ukraińskich Sił Zbrojnych weszły już do Chersonia. Tym samym Ukrainie udało się ustanowić pełną kontrolę nad prawobrzeżną częścią obwodu chersońskiego.
Wideo: jak mieszkańcy Chersonia witali w marcu najeźdźców i jak zareagowali na wejście ukraińskich sił zbrojnych do miasta
Jewgienij Czernuchin/ vot-tak.tv, ksz/ belsat.eu
