Сімвалам трагедыі і гераізму ўкраінцаў, а таксама ганьбы і злачынстваў расейцаў падчас вайны ва Украіне стаўся Марыупаль. Поўнамаштабная блакада гораду пачалася 1 сакавіка і вылілася ў сапраўдную гуманітарную катастрофу ды трагедыю не толькі Украіны, але і свету. Мы сабралі гісторыі марыупальцаў пра тое, як памірае іхны горад пад абстрэламі расейцаў з паветра, зямлі і мора. Кантакты герояў ёсць у рэдакцыі.
Чаму Марыупаль так важны для Расеі
Марыупаль – ключ да ваеннай кампаніі Расеі ва Украіне. Тут можна назваць некалькі важных фактараў.
Па-першае, Расея імкнецца забяспечыць сухаземны калідор паміж Крымам і Данбасам. Расейскія войскі прасоўваюцца з Крымскага паўвострава на паўночны ўсход, і на іх шляху стаіць Марыупаль.
Па-другое, Марыупаль – цэнтр экспарту ўкраінскай сталі, вугалю і кукурузы, якія ідуць пакупнікам на Блізкім Усходзе і за яго межамі. Страта Марыупалю станецца сурʼёзным ударам па ўкраінскай эканоміцы.
Па-трэцяе, прапаганда. У Марыупалі базуецца батальён «Азоў», прызнаны тэрарыстычнай арганізацыяй і забаронены ў Расеі. І хоць больш радыкальна настроеныя байцы «Азова» складаюць невялікую частку баявых сілаў Украіны, гэта дае Расеі падставы заявіць свайму насельніцтву, што расейскія салдаты адпраўленыя ваяваць ва Украіну, каб пазбавіць яе неанацыстаў.
І апошняе ў пераліку, але не паводле важнасці: узяцце Марыупалю дазволіць Крамлю паказаць свайму насельніцтву, што Расея дасягае мэтаў і прагрэсу ва Украіне.
«Бог пакінуў Марыупаль. Ён спалохаўся ўсяго, што ўбачыў»
28 лютага
У партовым горадзе Марыупаль, дзе ўкраінцы спрабуюць адбіць наступ расейцаў, у нядзелю ў гарадскі шпіталь прыехала машына хуткай дапамогі з дзяўчынкаю, смяротна параненай у выніку расейскіх абстрэлаў.
Яна была бледная. Каштанавыя валасы былі зацягнутыя гумкай. Акрываўленыя піжамныя нагавіцы ўпрыгожаныя мульцяшнымі аднарогамі. Яе прывезлі разам з параненым бацькам, з акрываўленай і перавязанаю галавою. Медычная брыгада напампоўвала ёй грудзі, адчайна змагаючыся ажывіць. Ейная маці стаяла ля машыны хуткай дапамогі і плакала.
«Вядзі яе! Выцягні яе! Мы можам гэта зрабіць!» – крыкнуў работнік больніцы, падсунуўшы каталку да машыны хуткай дапамогі.
Дзяўчынку завезлі, а дактары і медсёстры туліліся вакол яе. Адзін зрабіў укол. Другі спрабаваў ажывіць яе з дапамогаю дэфібрылятара. Медсястра заплакала. Доктар у сініх медычных скрабах, напампоўваючы ў дзяўчынку кісларод, глядзеў проста ў камеру.
«Пакажыце гэта Пуціну, – сказаў ён злосна. – Вочы гэтага дзіцяці і плач дактароў».
Дзяўчынку ўратаваць не ўдалося. Доктар асцярожна пацягнуўся да ейнага твару заплюшчыць вочы.
Цела заставалася ў пакоі, прыкрытае яркаю поліэстэравай курткаю ў крыві.
6 сакавіка
Другая запар эвакуацыя з Марыупалю не адбылася. Гуманітарная дапамога таксама не даехала. Мая бабуля перажыла Другую сусветную вайну, калі была дзіцём. Ці перажыве яна гэта?
Амаль тыдзень у іх няма святла, цяпла, вады, сувязі і ежы.
У такіх жа ўмовах сямʼя маёй сястры з дваімі дзецьмі, дзяўчынкамі трох і васьмі гадоў. І яшчэ 10 чалавек сваякоў і сяброў, якія апынуліся зачыненымі ў сваіх дамах без сувязі адно з адным і без надзеі на ўратаванне.
Здымку маладога сужэнства з Марыупалю з забітым паўтарагадовым немаўлём прыкладваць не буду.
8 сакавіка
Мая суседка сказала, што Бог пакінуў Марыупаль. Ён спалохаўся ўсяго, што ўбачыў. Пра гэта яна паведаміла тыдзень таму, а заўчора перад самым нашым адʼездам прыбегла ў наш адсек у сутарэнні з паведамленнем, што гарыць дом, праз адзін ад нашага. «У яго нейкае дзіўнае памаранчавае полымя, – сказала яна. – Я ніколі такога не бачыла. Маліцеся, дзяўчаты».
Штодзень у Марыупалі мы чакалі, што ўсё палепшыцца. Мы верылі, што вайна вось-вось скончыцца і ўсё будзе па-ранейшаму. Тыдзень таму мы яшчэ выходзілі надвор. Аднойчы паміж бамбаваннямі паехалі ў Чырвоны Крыж на Гандлёвую. Дачка маёй сяброўкі нядаўна нарадзіла сына. Яго назвалі Мікіта, ён жыў у сутарэнні. Надвор мы яго амаль не выносілі праз бамбаванні, і тыднёвае дзіця не бачыла сонца зусім.
Дзеля яго мы паехалі ў машыне сяброўкі з надпісам «Дзеці». Гэты надпіс ні ад чаго не бараніў. Па дарозе нам сустрэлася такая ж машына, з такім жа надпісам, толькі разбітая і абгарэлая. У яе патрапіў снарад, яна стаяла на правай паласе. Ехаць было вельмі страшна. Але некаторыя дамы яшчэ былі цэлыя. Яшчэ не разбілі радзільні, не загінуў муж маёй калегі, у нашым раёне хадзілі адзінокія мінакі.
Вуліцы, куды мы прыехалі, больш не было. Там былі руіны. Замест вялікай крамы – вялізная яма. Уніз ад яе – ніводнага цэлага дому. Я не пазнавала гэтай частку гораду. Людзі, якія разбіралі завалы, сказалі, што напярэдадні ўдзень сюды ўпала авіябомба. Хлопцы з Чырвонага Крыжа збіралі шкло. Дзяўчына была дзіўна спакойная і на маё пытанне, як яна, адказала, што ўсё добра, і ўсміхнулася. Гэта было так дзіўна. Мы не ўсміхаліся ўжо шмат дзён.
Ні сумесі, ні памперсаў там не было. Нам сказалі, што іх перадалі ў радзільню. Мы пастанавілі пайсці туды заўтра. Намеснік аддзялення, дактары і медсёстры жылі тамака кругладзённа, не хадзілі дадому. Па-першае, было небяспечна, а па-другое, не было замены. А жанчыны нараджалі. Без святла і вады, у халоднай радзільнай зале і пад бомбамі. Калі ў аддзяленні скончылася ежа, медыкі сталі аддаваць парадзіхам свае запасы. Усё, што ў іх было. Галоўны доктар прыносіў лусцяні з сырам і каўбасою. Хлеба не было. Яго проста не было дзе набыць. Наагул нічога нельга было набыць. Спачатку крамы былі зачыненыя, потым іх сталі рабаваць.
Не было ніводнай аптэкі. Іх таксама абрабавалі. Мае таблеткі для сэрца канчаліся, наперадзе маячыла суровая альтэрнатыва: загінуць ад снарада ці ад спынення сэрца. Дапамагла незнаёмая жанчына, суседка нашых сяброў. Здаецца, яе клічуць Лена. Яна аддала частку сваіх лекаў. Бясплатна.
Калі ў людзей скончылася вада, пайшоў снег, потым дождж. Мама казала: «Нам дапамагае прырода». Стралялі па нашым раёне тады не так інтэнсіўна, і каля падʼездаў збіраліся дзве катэгорыі суседзяў. Адныя гатавалі ежу на вогнішчы, другія з вёдрамі стаялі пад вадасцёкавымі трубамі.
Мы тады яшчэ размаўлялі адно з адным. І я даведалася, што на рог адной з вуліцаў штодзень прывозяць ваду з Гарводаканалу. Возіць яе ў вялізнай бочцы звычайны марыупалец на ўласную ініцыятыву. Ён прыязджае кожны дзень, а потым стаіць пад абстрэламі і напаўняе балоны людзей бясплатнаю пітною вадою. Людзі перыядычна ўцякаюць адтуль, калі моцна страляюць і робіцца небяспечна, лаюцца ў чарзе, а вадавоз моўчкі напаўняе ім балоны.
Я не ведаю, як клічуць гэтага чалавека, і спадзяюся, ён выберацца з пекла жывым. Бо вельмі хочацца, каб ён прачытаў гэтыя радкі і пачуў маю падзяку, якую я яму тады сказаць не паспела.
«Цікава: на колькіх гаўбцах ляжаць мёртвыя целы?»
10 сакавіка
У Марыупалі людзі яднаюцца. Сякуць гарадскія дрэвы і гатуюць ежу на вогнішчах. Збіраюць дажджавую ваду. На эвакуацыйныя калідоры ўжо ніхто не спадзяецца. Сёння сарваўся чацвёрты, здаецца, з ліку.
Няма ні святла, ні вады, ні лекаў, ні сувязі. Людзі рабуюць крамы. Целы ляжаць на вуліцах, і іх ніхто не вывозіць.
Памерла ад абязводжвання шасцігадовая дзяўчынка.
***
Я не магу апрацаваць такога абʼёму гора, пачынаю плакаць у грамадскіх месцах, пасярод любой справы, раптоўна і непрадказальна. Вуліца, дзе бабуля, у агні, іхны дом пакуль стаіць, суседні палае: я ніколі сабе не дарую, што мы пакінулі яе там.
У 30+ чатах па Марыупалі ірвуць душу немыя крыкі: калі ласка, уратуйце бацькоў, брата, дзіця адно ў склепе, шукаю сына дзевяці гадоў, маёй мамы больш няма, у машыну майго бацькі патрапіла ракета, сястры адарвала нагу, дапамажыце вывезці…
Гэтыя паведамленні – у нікуды: ніхто не шукае зніклых, ніхто не дапамагае, агульны групавы крык людзей у роспачы па гэты бок пекла.
13 сакавіка
Мы жылі на вуліцы Траецкай. Апошні тыдзень быў проста апраметным жах і пеклам. Бамбаванні унікудыпрактычна без перапынку. У розных раёнах гораду. Вакол нас не засталося ніводнага цэлага дому.
13 сакавіка ўначы мы развітваліся з жыццём. Снарады клаліся так блізка, што мы думалі, усё гэта да нас. Сцены хадзілі ходарам, хісталіся, ад грукату ўсё сціскалася ў сярэдзіне, жывёльны страх. Страх за сваё дзіця.
Калі мы раніцаю выйшлі з дому, убачылі, што ў суседні, 51-ы, прыляцела авіябомба. Яна цалкам разбурыла дом. Былі траплянні ракетаў у суседні дом з іншага боку ад нас. Мы тады хутка склалі рэчы і паехалі ў бок Маракова. Яго адбамбілі напярэдадні, часова там было больш спакойна.
Калі зʼехалі, даведаліся, што ў наш дом патрапілі адразу тры снарады…
15 сакавіка
Я выходжу надвор у перапынках паміж бамбаваннямі. Мне трэба выгуляць сабаку. Ён увесь час скуголіць, дрыжыць і хаваецца за мае ногі. Мне ўвесь час хочацца спаць. Мой двор у асяроддзі шматпавярховікаў ціхі і мёртвы. Я ўжо не баюся глядзець навокал.
Дагарае падʼезд 105-га дому. Полымя зжэрла пяць паверхаў і павольна жуе шосты. У пакоі агонь гарыць акуратна, як у коміне. Чорныя абвугленыя вокны стаяць без шкла. З іх, як языкі, вывальваюцца абгрызеныя полымем фіранкі. Я гляджу на гэта спакойна.
У гэтым горадзе ўсе стала чакаюць смерці. Мне толькі хочацца, каб яна была не вельмі страшная. Тры дні таму да нас прыходзіў сябар майго старэйшага пляменніка і расказваў, што было наўпроставае траплянне ў пажарную частку. Загінулі хлопцы-ратавальнікі. Адной жанчыне адарвала руку, нагу і галаву. Я мару, каб мае часткі цела засталіся на месцы нават пасля выбуху авіябомбы.
Не ведаю, чаму, але мне гэта здаецца важным. Хаця, з іншага боку, хаваць падчас баявых дзеянняў усё роўна не будуць. Так нам адказалі паліцыянты, калі мы злавілі іх на вуліцы і спыталі, што рабіць з мёртваю бабуляю нашага знаёмага. Яны параілі пакласці яе на гаўбец Цікава: на колькіх гаўбцах ляжаць мёртвыя целы?
Увесь двор пакрыты некалькімі пластамі попелу, шкла, пластыку і металічных аскепкаў. Я стараюся не глядзець на жалезную дурніцу, якая прыляцела на дзіцячую пляцоўку. Думаю, гэта ракета, а мо міна. Мне ўсё роўна, проста непрыемна. У акне трэцяга паверху бачу чыйсьці твар, мяне перакручвае. Аказваецца, я баюся жывых людзей.
Мой сабака пачынае выць, і я разумею, што зараз зноў будуць страляць. Я стаю ўдзень у двары, а вакол мёртвая цішыня. Няма ні машынаў, ні галасоў, ні дзяцей, ні бабуль на лавачках. Памёр нават вецер. Некалькі чалавек тут усё ж ёсць. Яны ляжаць з боку дому і на стаянцы, накрытыя верхнім адзеннем. Я не хачу на іх глядзець. Баюся, што ўбачу кагосьці са знаёмых.
Усё жыццё ў маім горадзе тлее ў сутарэннях. Яно падобнае да свечкі ў нашым адсеку. Пагасіць яе вёльмі лёгка. Любая вібрацыя ці ветрык – і наступіць цемра. Я спрабую заплакаць, але мне не ўдаецца. Я вяртаюся ў склеп і слухаю там гідкі жалезны скрыгат. Мінулі два тыдні, а я ўжо не веру, што некалі было іншае жыццё.
«Нас забівалі з зямлі, з паветра і з мора»
Хочаце ведаць, як я перажывала абстрэлы? Я, дарослы чалавек, падчас бамбаванняў трымала за руку маму і прыціскалася да яе, як у дзяцінстве, калі хацела схавацца пасля страшнай казкі.
Маё жыццё сталася кашмарам. Жыццё майго гораду ператварылася ў пекла. Вакол былі героі. Я была слабой і змучанаю: змагалася з панічнымі атакамі і лічыла сябе вінаватай ува ўсім. Мне было страшна прызнацца іншым, што мне страшна. І я хацела быць карыснай хоць камусьці.
За тыдзень да гэтага да мяне прыйшла Наташа. Мая калега. З мужам і сынам. Яны хадзілі па горадзе і здымалі відэа. Каб паказаць усім гэты кашмар. Я спытала яе: «Што рабіць мне?» Яна сказала: «Выжыць, Надзя. Нам трэба выжыць». Я ўдакладніла ў яе: «Як дапамагчы гораду?» Яна адказала: «Не ведаю».
Яны ўтрох хадзілі ў дзіцячую рэанімацыю, дзе дактары былі кругладзённа, бралі тэлефоны іхных блізкіх і падчас рэдкіх сеансаў сувязі адсылалі ім паведамленні. Паведамлялі, што ўсе жывыя і здаровыя.
Потым у ейную кватэру заляцелі дзве міны. Загінуў муж. Гэта была першая блізкая нам смерць. Толькі дзень таму мы бачылі чалавека. Жывога. Здаровага і моцнага. Спакойнага і ўпэўненага ў тым, што ён будзе жыць доўга. І вось яго няма. Проста таму, што нейкі вырадак стрэліў у жылы дом.
Напярэдадні нашага адʼезду бамбілі не перастаючы. Мы думалі, як зʼехаць. У нас была адна машына. Дзевяць чалавек і сабака, якіх трэба вывезці. І мінімум шанцаў дайсці да гаражу. Ён быў у раёне школы, а там лупілі з усіх відаў зброі. Акупанты ўвогуле не саромеліся. Яны выбіралі квадрат на мясцовасці і разбівалі яго да руінаў.
У адзін і той жа шматпавярховы дом траплялі дзясяткі разоў. Клянуся, там ніколі не было нашых вайскоўцаў. Ніводнага. Там жылі мірныя людзі, якія спадзяваліся, што бамбіць скончаць, і яны выйдуць па ваду ці гатаваць ежу на вогнішчы. У гэтыя дамы заляцела з дзясятак снарадаў. Расяяне білі наводмаш. Мы ў падвале слухалі гэтыя гукі і задыхаліся ад жаху. Яны падобныя да аплявух. Як быццам па дамах лупілі велізарным бізуном.
Гукі вайны выконвалі сімфонію смерці. Спачатку скрыгат вялізных зубоў волата і жалезныя ўдары па даху. Нехта толькі рыхтаваўся да выступу. Потым ішла мелодыя «Градаў». Дрыжэла зямля і трэсліся сцены. Праз нас ляцелі вялізныя сляпыя забойцы. Мы не маглі зразумець, у які бок. Усюды былі людзі. Для кагосьці з іх гэтая музыка сталася апошняю. Для мяне самым страшным быў гул самалётаў. Я ніколі іх не бачыла. Можа, каб убачыла, дык так не баялася. Я закрывала галаву падушкай і марыла аглухнуць ад цяжкага ўдару аб зямлю. Зямля прагіналася, а самалёт заходзіў на другі круг, і мы зноў паміралі – да наступнага выбуху.
15 сакавіка мы пачулі новыя гукі з сімфоніі смерці. Яны не былі падобныя ні да аднаго, які гучаў да гэтага. Два моцныя магутныя выбухі. Ад іх перавярнулася ўсё нутро, галава стала вялізнай і пустой, сцены склепу вібравалі яшчэ некаторы час. Я падумала, што гэта зброя масавага паражэння. І з жахам думала, што ўбачу, калі выйду на вуліцу.
Потым нам расказалі людзі з паселішча побач з Марыупалем, што па горадзе стралялі расейскія караблі. Нас забівалі з зямлі, з паветра і з мора. Нас забівалі адусюль. Мой горад паслядоўна ператваралі ў руіны.
Вельмі цяжка было выязджаць. І нават не таму, што бамбілі і мы ехалі ў разбітай машыне, без шкла і з дзіркамі ад снарадаў. Тады ўва ўсіх быў шок. У машыне ўсе маліліся, каб даехаць і нас не забіла снарадамі. Нас спынялі акупанты і задавалі нейкія пытанні. Усе яны гучалі як здзекі. Напрыклад, ці не холадна дзецям у машыне з выбітым шклом. Зачыніце вокны, вы прастудзіце дзяцей. Якія клапатлівыя істоты. Яны бамбілі дамы, закідвалі ракетамі жылыя раёны, бамбасховішчы з жанчынамі і дзецьмі, а цяпер непакояцца, каб у марыупальскіх малых не было насмарку. У мяне ўся сярэдзіна пераварочвалася, як ад стрэлаў.
СП belsat.eu
