Год поўнамаштабнай вайны (магчыма, нават першы год) змяніў не толькі Украіну, але і Расею. Краіна змянілася эканамічна, палітычна, культурна, юрыдычна, а таксама ў бытавым плане. Якой стала Расея пасля 24 лютага 2022 года – у матэрыяле Belsat.eu.
Вобраз краіны
«Прыўкрасная Расея будучыні» – выраз, які прыдумаў і папулярызаваў лідар расейскай апазіцыі Аляксей Навальны, прадстаўляючы сваё бачанне постпуцінскай РФ. Прапагандысты з RT здзекліва назвалі ўласную перадачу «Прыўкрасная Расея бу-бу-бу» (мабыць, паказаўшы тым самым свой праўдзівы ўзровень патрыятызму), але фармулёўка Навальнага засталася папулярнай. Да бурнага мінулага і вобразаў будучага Расеі мы яшчэ вернемся, а пакуль – пра яе сучаснасць.
У вачах свету Расея – дыктатура, якая ўчыніла агрэсіўны неабгрунтаваны напад, апошняя імперыя свету, якая прагне захопу калоніяў і аднаўлення СССР. Таксама гэта непрадказальная краіна, фармальны лідар якой Уладзімір Пуцін увесь час пагражае ўсяму свету ядравай зброяй, армія якой разнесла чарнобыльскі пыл па Беларусі і ўласнай зямлі, а таксама абстрэльвала Запарожскую АЭС – гэта значыць краіна-пагроза.
Але краіна – не толькі прэзідэнт, яго світа і войска, а яшчэ і насельніцтва. Лічыцца, што народ падтрымлівае вайну, папулярны тэзіс аб тым, што рабства і захопніцтва ў расейцаў у крыві (асобныя інтэлектуалы называюць такія заявы расісцкімі, але іх амаль не чуюць). Расейцаў папракаюць у тым, што яны не здзейснілі свой Майдан і не зрынаюць рэжым – значыць, іх усё задавальняе, робяць выснову ўкраінцы і іх саюзнікі.
Для саміх расейцаў іх краіна выглядае па-рознаму, тут няма адзінага меркавання – той самы выпадак, калі дарэчы прапагандысцкае клішэ «не ўсё так адназначна». Адны адчуваюць пякучы сорам і боль за вайну з Украінай, іншым проста хочацца жыць, а трэція падтрымліваюць агрэсію. Уласна, трэціх не так шмат, але яны вельмі прыкметныя, таму што не баяцца гаварыць.
Незалежна ад перакананняў, для ўсіх расейцаў краіна выглядае замкнёнай крэпасцю. Толькі адны ўспрымаюць яе як аналаг крэпасці Берасцейскай – крэпасць абложаная, абараняецца ад навакольнага ворага, а іншыя – як піянерлагер, які самаізаляваўся і хутка стаў канцэнтрацыйным.
Пры гэтым сімволікі Z і V на вуліцах расейскіх гарадоў з кожным месяцам становіцца менш: яе псуюць і ламаюць, падаюць скаргі на ўстаноўку гэтай сімволікі (напрыклад, у Чэлябінску пасля такога звароту мэрыя замяніла Z, якія свецяцца, на традыцыйныя гірлянды і навагоднія ўпрыгожанні).
Палітыка і грамадства: рэпрэсіі па беларускім сцэнары
Тэзіс пра ўсенародную падтрымку рэжыму, які так падабаецца расейскай прапагандзе і ўкраінскім СМІ, лёгка аспрэчваецца. Дастаткова паглядзець на статыстыку.
Пасля 24 лютага (і асабліва пасля 21 верасня – пачатку мабілізацыі) з Расеі з’ехала каля 1,5 млн чалавек, а можа быць, і больш. Як мінімум 1% насельніцтва краіны знайшоў магчымасць эміграваць і не плаціць падаткі ў РФ.
Да таго моманту замежныя пашпарты былі толькі ў траціны расейцаў. Пры гэтым у 2022 годзе МУС РФ выдала амаль рэкордную колькасць дакументаў – больш за 5,4 млн (на 40% больш, чым годам раней). Рэкорд быў у 2014 годзе – 7,45 млн замежных пашпартоў. Гэтая статыстыка не ўлічвае замежныя пашпарты, выдадзеныя ўласна за мяжой – у пасольствах Расеі.
Колькасць крымінальных справаў, звязаных з антываеннымі акцыямі, вырасла да рэкорднага ўзроўню – больш чым за папярэднія 10 гадоў.
Праваабаронцы з «ОВД-Инфо» паказваюць, што з 24 лютага 2022 года да 15 лютага 2023 года было:
- амаль 20 000 затрыманняў у 240 населеных пунктах 78 рэгіёнаў краіны. З іх 177 – за пасты і каментары ў Інтэрнэце, 141 – за сімволіку, 324 – пасля акцый пратэсту, 26-за антываенныя выказванні ў грамадскіх месцах або прыватных гутарках. Найбольшая колькасць пратэстаў і затрыманняў была ў першы месяц вайны;
- 413 выпадкаў ужывання паліцэйскімі пры затрыманні грубай сілы Аж да пераломаў і траўмаў вачэй – збіцця, задушвання, выкарыстанне электрашокераў, адмова ў выкліку хуткай дапамогі або доступе лекара да затрыманых;
- нявызначаная колькасць выпадкаў сексуалізаванага гвалту да затрыманых жанчын (46% удзельнікаў акцый пратэсту – менавіта жанчыны);
- 250 выпадкаў нядопуску адвакатаў у аддзелы паліцыі;
- заведзена 18 183 адміністрацыйных спраў па «мітынговых» артыкулах і 5846 адміністрацыйных спраў па новым артыкуле КаАП аб «дыскрэдытацыі арміі» (арт. 20.3.3);
- доля адміністрацыйных арыштаў у якасці пакарання вырасла ў параўнанні з папярэднім годам амаль у два разы – да 22%;
- распачатыя крымінальныя справы супраць 447 чалавек як мінімум, з іх 128 знаходзяцца ў зняволенні. Найбольш папулярны артыкул 207.3 КК РФ аб фэйках – імі прызнаюць любы распаўсюд інфармацыі аб ваенных злачынствах арміі РФ;
- прынята 25 новых рэпрэсіўных законаў.
За год вайны больш масавым стала ўключэнне ў рэестр «замежных агентаў». Міністэрства юстыцыі папаўняе гэты спіс кожную пятніцу за выключэннем святочных дзён. З 24 лютага 2022 года ў рэестр «замежных агентаў» унеслі 216 асобаў і арганізацыяў. З 178 новых «иноагентов» супраць вайны выказаліся да ўнясення ў рэестр 140 чалавек. Сярод «иноагентов» цяпер шмат вядомых людзей – шоўмен Максім Галкін, спявачка Земфіра, мноства журналістаў, палітыкаў, дзеячаў культуры, актывістаў.
Статус «иноагента» лічыцца чымсьці ганаровым і нястрашным (у адрозненне ад унясення ў рэестр экстрэмістаў і тэрарыстаў, які вядзе Росфінманіторынг), але на самой справе ён багаты вялікімі нязручнасцямі і праблемамі для ўключаных у яго. Дарэчы, «замежным агентам» можа стаць кожны грамадзянін як Расеі, так і любой іншай краіны. «Иноагентов» абавязваюць паказваць пры публікацыях плашчак з паведамленнем пра ўключэнне ў рэестр, калі гэтага не адбываецца – штраф, а пасля другога штрафу заводзяць крымінальную справу. У рамках расследавання сілавікі могуць ладзіць ператрусы ў сваякоў «замежных агентаў», а для спагнання штрафаў – адбіраць уласнасць. Таксама «иноагенты» павінны здаваць у Мінюст справаздачы аб даходах і выдатках, прычым форма справаздачнасці задумана максімальна неканкрэтнай і нязручнай.
«Адмена рускай культуры», у якой прапагандысты вінавацілі Захад, на ўсю моц квітнее ў самой РФ – з крамаў знікаюць кнігі аўтараў, якія выступілі супраць вайны, «иноагентов» і тых, каго чамусьці палічылі імі.
Рэпрэсіі разгорнутыя і супраць апазіцыянераў: лідару апазіцыі Аляксею Навальнаму, які знаходзіцца ў зняволенні з першых хвілінаў пасля вяртання ў студзені 2021 года ў Расею пасля лячэння ад атручвання баявым ядам, пагражае ўжо да 35 гадоў калоніі; маскоўскага муніцыпальнага дэпутата Іллю Яшына прысудзілі да 8,5 гадоў калоніі за стрым пра разню ў Бучы, паплечнік забітага ля сцен Крамля Барыса Нямцова і лабіст Уладзімір Кара-Мурза знаходзіцца ў СІЗА, а Яўген Ройзман – пад фактычным хатнім арыштам.
Руская праваслаўная царква стала адным са слупоў падтрымкі вайны, патрыярх Кірыл асабіста забараняе святароў, якія моляцца пра мір. Каталіцкія біскупы выпусцілі два заклікі, якія можна лічыць антываеннымі, але тым і абмежаваліся, нягледзячы на актыўную высылку замежных святароў з РФ. Мусульмане ў асобе муфціяў падтрымліваюць вайну разам з праваслаўнымі іерэямі і біскупамі, а будысты паводзяць сябе па-рознаму.
Фактычна легальным стала забароненае ў Расеі наёмніцтва – ЧВК Вагнэра адкрыта існуе, стварыла ў Санкт-Пецярбургу офіс, а яго публічны твар, набліжаны да Пуціна бізнесмен Яўген Прыгожын, свабодна вярбуе ў калоніях салдат на вайну з Украінай. Рэкрутаў, якія здаюцца ў палон, вагнэраўцы потым выкрадаюць з украінскіх гарадоў і забіваюць кувалдай, а дэзерціраў расстрэльваюць.
Многія расейцы ўспамінаюць радкі Восіпа Мандэльштама «Мы живем, под собою не чуя страны» і імкнуцца не абмяркоўваць вайну і палітычную сітуацыю ў краіне ў людных месцах – ужо былі выпадкі пераследу за такія размовы ў кавярнях. Тое ж тычыцца і сацсетак – менш антываенных пастоў і каментароў, менш лайкаў пад такімі пастамі, затое хапае абяцанняў адправіць скрыншоты гэтых пастоў у пракуратуру. Даносы ўпэўнена вярнуліся ў жыццё расейцаў, і абмеркаванні зноў, як у гады камунізму, магчымыя толькі на кухні.
Забароненымі сталі фразы «Не вайне» і «Не забі» – за іх штрафуюць па артыкуле аб «дыскрэдытацыі Узброеных сіл». Вядома пра мінімум 75 выпадкаў падпалаў ваенкаматаў і іншых адміністрацыйных будынкаў – так расейцы выказваюцца супраць мабілізацыі.
Альтэрнатыўнай формай пратэсту стала ўскладанне кветак да помнікаў Тарасу Шаўчэнку, Лесе Украінцы, дружбе народаў – але расейцаў затрымліваюць і за гэта. Пасля трапляння ракеты ў жылы дом у Дняпры праваабаронцы налічылі 85 такіх мемарыялаў у 62 гарадах.
Затрымлівалі нават за чытанне вершаў – гэтага актывіста паліцэйскія згвалтавалі ў яго дома гантэллю.
У такіх абставінах масавыя пратэсты становяцца менш рэальнымі, як гэта раней было ў Беларусі. Тым больш, што беларускія пратэсты падтрымлівала сусветнае супольнасць, а расейскія яна амаль не заўважала.
Таксама ў палітычным полі сталі больш прыкметнымі Прыгожын, намеснік старшыні Рады бяспекі экс-прэзідэнт РФ Дзмітрый Мядзведзеў і кіраўнік Чачэніі Рамзан Кадыраў, а прэм’ер-міністр Міхаіл Мішусцін і мэр Масквы Сяргей Сабянін сталі практычна непублічнымі, што выклікала і выклікае масу канспіралагічных тэорый пра пераемніка Пуціна.
СМІ і сацсеткі: «варожыя галасы», глушылкі, VPN
Прайграючы інфармацыйную вайну ў сацсетках, расейскія ўлады забаранілі ў Расеі Facebook і Instagram, абвясціўшы кампанію Meta экстрэмісцкай арганізацыяй. Адпаведна, карыстальнікаў выцясняюць у паднаглядныя і супрацоўнічаюць з ФСБ і МУС расейскія сацсеткі «ВКонтакте» і «Аднакласнікі». Адпаведна, колькасць расейцаў, якія карыстаюцца Фэйсбукам і Instagram, значна скарацілася – як мінімум, таму, што для гэтага трэба ўключаць VPN.
Да вясны 2022 года пра існаванне і неабходнасць VPN ведалі толькі апазіцыянеры, журналісты і юрысты. Пасля пачатку вайны шматлікія прыкладанні сталі запампоўваць і простыя людзі – каб карыстацца інстаграмам, каб заставацца на сувязі са сваякамі і сябрамі за мяжой, каб чытаць навіны.
Усё ўказвае, што наступны ў чарзе на забарону – YouTube. Верагодна, у Крамлі спадзяюцца прывучыць расейцаў шукаць відэа ва «ВКонтакте», дзе напэўна не будзе стрымаў апазіцыянераў, сюжэтаў і рэпартажаў незалежных СМІ.
Цягам 2022 году расейскія ўлады разграмілі рэшткі незалежных медыяў – перасталі існаваць «Эхо Москвы» і Znak.com, канчаткова з’ехаў з Расеі тэлеканал «Дождь», «Медуза» абвешчаная непажаданай арганізацыяй (за супрацоўніцтва з ёю і рэпосты яе публікацый пагражае рэальны тэрмін). Многія СМІ забароненыя на тэрыторыі РФ і заблакаваныя, доступ да іх магчымы толькі праз VPN або YouTube. Бюджэтныя выдаткі на прапаганду выраслі ўтрая.
Але і з VPN не ўсё добра – сілавікі імкнуцца зламаць іх, і таму шэраг сэрвісаў ужо не працуе ў Расеі. Такім чынам расейцаў, якія шукаюць праўды, канчаткова адразаюць ад атрымання інфармацыі.
У пошукавіку «Яндэкс» былі навіны толькі ад прапагандысцкіх СМІ, Google працягвае іх індэксаваць – магчымасцяў даведацца што-небудзь не ад Кісялёва/Салаўёва становіцца ўсё менш.
Вонкавая палітыка і яе вынікі: жалезная заслона 2.0
Будучы абложанай крэпасцю ідэалагічна, Расея становіцца ёю і фактычна. У тым ліку пры дапамозе краін Захаду – сухапутныя мяжы ЕС зачыненыя для расейцаў. Казахстан і Грузія не заўсёды пускаюць апазіцыянераў і журналістаў, якія ўводзяць абмежаванні на знаходжанне ў краіне без візы.
Расейскія банкі падпалі пад санкцыі, іх карткі не дзейнічаюць за межамі вузкага кола суседніх з РФ краін. Уцекачам ад рэжыму, вайны і мабілізацыі грамадзянам Расеі становіцца ўсё цяжэй легалізавацца і заводзіць банкаўскія рахункі ў Еўрасаюзе, Турцыі і іншых дзяржавах.
Адну за другой Крэмль і Дзярждума разрываюць міжнародныя дамовы і сувязі. Пуцінская Расея перастала выплачваць сваім грамадзянам кампенсацыі паводле пастановаў ЕСПЧ, а той перастаў прымаць заявы расейцаў.Будучы абложанай крэпасцю ідэалагічна, Расея становіцца ёю і фактычна. У тым ліку пры дапамозе краін Захаду – сухапутныя мяжы ЕС зачыненыя для расейцаў. Казахстан і Грузія не заўсёды пускаюць апазіцыянераў і журналістаў, якія ўводзяць абмежаванні на знаходжанне ў краіне без візы.
Расейскія банкі падпалі пад санкцыі, іх карткі не дзейнічаюць за межамі вузкага кола суседніх з РФ краін. Уцекачам ад рэжыму, вайны і мабілізацыі грамадзянам Расеі становіцца ўсё цяжэй легалізавацца і заводзіць банкаўскія рахункі ў Еўразвязе, Турцыі і іншых дзяржавах.
Адну за другой Крэмль і Дзярждума разрываюць міжнародныя дамовы і сувязі. Пуцінская Расея перастала выплачваць сваім грамадзянам кампенсацыі паводле пастановаў ЕСПЧ, а той перастаў прымаць заявы расейцаў.
Пры гэтым шэраг краін працягваюць закупляць у Расеі нафту і газ, а тавараабарот са Швейцарыяй вырас на 19%. Санкцыі, якія доўга адмаўляліся ўводзіць кабінет канцлера ФРГ Олафа Шольца і адміністрацыя Джо Байдэна, пачалі зацвярджаць толькі пасля 24 лютага 2022 года, пры гэтым многія прапановы (у тым ліку расейскай апазіцыі) па персанальных санкцыях не рэалізаваныя да гэтага часу, Нягледзячы на гучныя заявы і абяцанні.
Уведзеныя санкцыі не абрынулі эканоміку РФ, хоць інфляцыя ў краіне высокая, курсы валют сталі штучнымі, а выдаткі на войска растуць. Пакеты санкцый поўныя шчылін, якімі ў Крамлі актыўна карыстаюцца, ды і самі па сабе яны не вельмі працуюць – расейскія дэлегацыі з чыноўнікаў і дэпутатаў спакойна ездзяць у Еўразвяз, нягледзячы на фармальныя забароны. Заходнія лідары ў асобе Эмануэля Макрона заклікалі не зневажаць Расею, а Ангела Мэркель нават пасля пачатку вайны казала, што правільна не пусціла ў 2008 годзе Украіну і Грузію ў ЕЗ і NATO.
Пацвярджаючы пуцінскія страшылкі, NATO працягвае пашырацца на ўсход, але не прымусова – убачыўшы якая небяспека сыходзіць ад РФ, у Паўночнаатлантычны альянс захацелі ўступіць Швецыя і Фінляндыя.
Аднак адзіным саюзнікам Расеі апынулася Беларусь у асобе Аляксандра Лукашэнкі і яго рэжыму. Ні камуністычны Кітай, ні іншыя дружалюбныя Пуціну рэжымы не падтрымалі відавочным чынам напад РФ на Украіну. Дапамогу Крамлю аказваюць Іран і КНДР, умерана падтрымліваюць Расею некаторыя афрыканскія і лацінаамерыканскія краіны, а таксама Сербія. Пры гэтым анексію ўкраінскіх вобласцяў не прызнала ніводная краіна свету.
Іван Аляксееў / ІР, belsat.eu
