Кацярына Колб: Галоўнае, чаму навучыла мяне мама, – разумець важнасць свабоды выбару і змагацца за гэта
7 чэрвеня ў судзе Цэнтральнага раёну Менску пачаўся працэс над галоўнаю рэдактаркаю «Новага часу» Аксанаю Колб. Яе вінавацяць у арганізацыі і рыхтаванні дзеянняў, што груба парушаюць грамадскі парадак, або актыўным удзеле ў іх. Максімальнае пакаранне паводле гэтага артыкулу – пазбаўленне волі на тэрмін да 4 гадоў.
Журналістку затрымалі раніцаю 20 красавіка 2022 года і змясцілі пад варту. У той дзень у кватэру да яе прыйшлі сілавікі са шчытамі і кавадламі. Аксану адправілі на допыт у Следчы камітэт, а пасля – у ізалятар на Акрэсціна. Праз два дні стала вядома, што жанчыну абвінавачваюць у арганізацыі і рыхтаванні дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак (арт. 342, ч. 1 КК РБ) і пераводзяць у СІЗА на Валадарскага.
У кастрычніку 2021-га журналістку ўжо забіралі на допыт у СК – пасля ператрусу ў офісе рэдакцыі. Аднак тады Аксану пасля «следчых дзеянняў» адпусцілі, узяўшы падпіску аб неразгалошванні.
У адным з апошніх лістоў сябрам Аксана Колб распавяла пра перабыванне ў ізалятары:
«Тут менавіта так, як я сабе і ўяўляла. Стаўленне нармальнае, камеры больш як на палову запоўненыя палітычнымі. Лісты да мяне даходзяць вельмі-вельмі непрадказальна. Але ж я ведаю, што вы ўсе пішаце, таму асабліва не пераймаюся. І ўвогуле не пераймаюся, бо тут можна цалкам адпачыць ад усяго. У першую чаргу – ад кепскіх навін. Шмат каго тут убачыла, хоць і мімаходам. Усе здзіўляліся, пэўна, думалі, што я даўно з’ехала. А вось не. Выйду на волю «з чыстым сумленнем» і адпраўлюся ў турнэ па гарадах і вёсках».
У зняволенні Аксана Колб піша нататкі і малюе коміксы:
«Спадзяюся, што, магчыма, і на кніжку назбіраецца. А яшчэ пішу вершы для ўнука Генры і малюю дзіцячыя коміксы».
Яна вельмі ўдзячная ўсім за памяць і падтрыманне:
«Са мной усё добра. Я ведала, што гэта рана ці позна адбудзецца, рыхтавалася да гэтага. Няма ні шкадавання, ні расчаравання. Ведаю, што ўсё рабіла правільна ўсе гэтыя гады. Наогул, здаецца, мне тут значна прасцей і лягчэй, чым вам усім там. Веру і ўпэўненая, што ўсё нарэшце будзе добра. Інакш і быць не можа».
Хто такая Аксана Колб
Аксана Колб прыйшла ў незалежную журналістыку ў 1996 годзе. За гэты час, з ейных жа словаў, не было ніводнага лёгкага года, кожны – па-свойму складаны, са сваёй спецыфікай, са сваймі рэпрэсіямі. У жыцці Аксаны Колб былі допыты, некалькі канфіскацыяў тэхнікі. Было закрыццё газеты: пасля выбарчай кампаніі 2006 года закрылі незалежную газету «Згода» – за нібыта экстрэмізм і распальванне міжнацыянальнай варожасці.
Рэдакцыю газеты «Новы час» Колб узначальвала з 2015 года. У жніўні мінулага года выхад папяровай версіі газеты быў спынены, а напрыканцы кастрычніка 2021 года ўлады заблакавалі сайт выдання.
«Для сябе я вырашыла, што нікуды не з’еду ў любым выпадку, хаця ў мяне і ёсць такая магчымасць. Не таму, што я вось такі герой ці супержанчына. А таму, што я не магу сказаць, што не ў Беларусі мне будзе лепей, чым у Беларусі. Нават за кратамі. Я застаюся тут пры любым раскладзе.
Іншы важны для мяне момант, які, магчыма, прагучыць пафасна, – гэта чытачы. Гэта людзі, якія застаюцца ў краіне. Калі я зʼеду, а яны застануцца – гэта будзе па-здрадніцку ў адносінах да іх. За гэты час у нас з’явілася вельмі шмат чытачоў, якія нам проста паверылі. Многія да гэтага часу прыходзяць у рэдакцыю, нягледзячы на тое, што ўжо не выходзіць папяровая версія газеты. Прыходзяць, каб паразмаўляць, выгаварыцца, атрымаць нейкую маральную падтрымку. Я не магу сабе дазволіць кінуць гэтых людзей.
Мяне не адпускае думка: калі ўсе зʼедуць, дык хто застанецца тут, каб зрабіць нешта для таго, каб у Беларусь можна было вярнуцца?
Напэўна, маё жыццёвае крэда – ісці праз пераадоленне. Любыя перашкоды, любыя цяжкасці – яны робяць нас толькі лепш. Больш за тое, маё цвёрдае перакананне – у гэтым жыцці ўсё, што ні робіцца, яно заўсёды да лепшага. Нават калі мы спачатку не ў стане гэта ацаніць.
У Беларусі для таго каб цябе кінулі за краты сёння, не трэба рабіць штосьці супрацьзаконнага. Кожны з нас сёння, заўтра, паслязаўтра можа апынуцца там. Але гэта не значыць, што мы павінны спыняць сваю працу», – казала Аксана Колб у адным са сваіх апошніх інтэрв’ю на волі.
«Для мамы было лепш застацца ў Беларусі і працаваць на месцы столькі, колькі магчыма»
– Пра тое, што маму затрымалі, я даведалася адразу, калі прачнулася, з паведамлення ад сяброўкі. Пачала тэлефанаваць айчыму, бацьку, але ні да каго не магла датэлефанавацца. Пачала чытаць медыя, адтуль усё і даведалася. Не скажу, што ў мяне быў шок, мы ў прынцыпе рыхтаваліся да падобнага. Тым больш мама не першы год працуе ў незалежных медыях, і я з дзяцінства ведала, што такое магчыма. Таму першай думкай было «ага, прыйшла і наша чарга». Мы сабраліся і пачалі думаць, што рабіць далей, – кажа ў гутарцы з «Белсатам» дачка палітзняволенай журналісткі Кацярына Колб. Яна з мужам і трохгадовым сынам Генры жыве ў ЗША, штаце Пенсільванія.
– Вы ў курсе таго, што адбываецца на працягу апошніх двух гадоў у Беларусі. Ці размаўлялі з мамай пра тое, што, можа быць, варта з’ехаць?
– Безумоўна, мы пра гэта размаўлялі. Я ніколі не спрабавала маму пераконваць у чымсьці, я заўсёды гатовая яе падтрымліваць, што б яна ні вырашыла. У гэтым выпадку для яе было лепш застацца ў Беларусі і працаваць на месцы столькі, колькі магчыма. Мы заўсёды непакоіліся за маму і наогул за ўсіх, хто застаецца ў краіне і працягвае змаганне. Але я разумею і прымаю іх выбар. Калі ўсе з’едуць, хто тады застанецца, каб штосьці змяняць?
Для мамы вельмі важная сувязь з чытачамі. Не толькі ў плане тэмаў для матэрыялаў і адчування пульсу жыцця ў Беларусі, але і ў плане падтрымкі. Калі пачаліся затрыманні журналістаў, праблемы з друкам і распаўсюдам газеты, падтрымка чытачоў давала сілы працягваць працаваць кожны новы дзень.
– Вашая мама вельмі моцная асоба. Ды і каб заставацца ў Беларусі сёння, патрэбная асаблівая мужнасць. Адкуль яна ў яе?
– Мама пайшла характарам у свайго дзеда. Ён ваяваў супраць саветаў падчас польска-бальшавіцкай вайны. А яшчэ быў татарынам, у яго быў вельмі моцны характар. Мама такая ж. Нездарма ж кажуць, што гены перадаюцца праз пакаленне. Яна ўсё жыццё была вельмі самастойнай і змагалася за сваё. Мама працуе ў незалежнай журналістыцы з 90-х гадоў, а гэта таксама гартуе. Я заўсёды памятаю маму моцнай, ніколі не бачыла яе ў роспачы. Яна заўсёды пазітыўная, шукае добрае ў любой сітуацыі.
«Мама мяне заўсёды вучыла: калі табе нешта трэба – ідзі і зрабі»
– Вашая мама практычна ўсё жыцця прысвяціла незалежнай журналістыцы. Для сям’і гэта пэўнае выпрабаванне. Ці адбівалася яе праца на вас?
– У мяне ніколі не было адчування, што мне недастаткова ўвагі. Мне заўсёды падабалася тое, чым займаецца мая мама. Гэта было цікава і незвычайна для сярэдняга беларускага класа. Мама мяне заўсёды вучыла: калі табе нешта трэба – ідзі і зрабі. Яна сваім прыкладам паказвала, як трэба дабівацца свайго. Калі мне было гадоў 10, я вырашыла, што мне трэба больш кішэнных грошай ад бацькоў. Мама сказала – знайдзі працу. Яна тады працавала ў незалежнай газеце «Згода», я патэлефанавала галоўнаму рэдактару Аляксею Каралю, каб уладкавацца на працу. Ён мне тады, вядома, падыграў, усё гэта было сімвалічна, але гэта прыклад таго, як мама вучыла мяне самастойнасці. Яна дала мне ўсё, што магла. Яе праца не перашкаджала, а наадварот, спрыяла станаўленню мяне як асобы.
– Якімі рысамі вы падобная да мамы?
– Паводле характару я не падобна да мамы. Яна пойдзе на таран, я больш мяккая, з іншага боку зайду. Мама заўсёды кажа ў вочы ўсё, што думае. Я не пайду на канфрантацыю, нават калі ведаю, што маю рацыю. Але што ў нас агульнае, дык гэта здольнасць мабілізавацца ў стрэсавых умовах. Галоўнае, чаму навучыла мяне мама, – разумець важнасць свабоды выбару і змагацца за гэта.
– Вы скончылі гістфак БДУ, паехала ў магістратуру ў Польшчу, там засталіся працаваць. Пасля выйшлі замуж і пераехалі з сям’ёй у ЗША. Як змяніліся вашыя стасункі з мамай пасля гэтага?
– У нас заўсёды былі добрыя стасункі, але пасля майго пераезду мы сталі бліжэйшыя. Сталі больш размаўляць на асабістыя тэмы. Я стала больш радзіцца з мамай. Першы час я вельмі сумавала, і калі была магчымасць, прыязджала ў Беларусь, або яна прыязджала да мяне. Мне ўсё больш хацелася нешта абмеркаваць з мамай, а не з сяброўкай. Мама пачала рабіць тое самае.
Вельмі важнае асэнсаванне прыйшло да мяне тады, калі я сама стала мамай. Я пачала больш разумець сваю. Я нараджала ў Беларусі, і першыя месяцы пасля родаў правяла ў бацькоў. Тады фактычна мая мама была мамай майму дзіцёнку, а не я. Мне было страшна рабіць усё ўпершыню, мама мне ва ўсім дапамагала. Калі я зноўку выехала з бацькоўскага дому, зразумела, што так, як мама, мяне не любіць больш ніхто.
«Генры часам бярэ тэлефон і нібыта размаўляе з бабуляй»
– Раскажыце, якая Аксана бабуля?
– Яна класная бабуля. Мая бабуля нада мной увесь час трымцела. Мне ўвесь час было то холадна, то голадна. Мая мама больш расслабленая ў гэтым сэнсе. Яна з унукам вельмі мяккая, хоць яна кажа, што гэта не так.
Мой сын Генры падобны да бабулі. Ён вельмі ўпарты, заўсёды ведае, чаго хоча, і заўсёды гэтага даб’ецца. У яго няма такога, што ён можа кінуць справу на паўдарозе. Не, ён даб’ецца свайго, будзе спрабаваць так і гэтак, пакуль не атрымаецца. Ён вельмі выбуховы. Таксама вельмі творчы, як і бабуля. Мне цікава, калі яны сустрэнуцца, хто пераможа характарам – бабуля ці ўнук.
Мама за кратамі малюе для Генры коміксы пра яго жыццё, і сыну гэта вельмі падабаецца. Дарэчы, калі ён нарадзіўся, мы ад пачатку камунікавалі з ім на дзвюх мовах – беларускай і ангельскай. Для мяне было важным, каб ён быў білінгвальным.
Генры зараз увесь час пытае пра бабулю, прасіў ёй патэлефанаваць. Мы яму растлумачылі, што гэта цяпер немагчыма, але ёй можна пісаць лісты. Ён садзіцца, пачынае пісаць. Часам бярэ тэлефон і нібыта размаўляе з бабуляй, распавядае ёй, як прайшоў яго дзень, што ён плануе рабіць. Яму тры гады, і пакуль складана растлумачыць, што такое турма, ён проста прыняў тое, што кантакт з бабуляй абмежаваны.
– Ці ёсць у вас цяпер кантакт з мамай?
– Я атрымала ад мамы два лісты. Яна просіць не хвалявацца, піша, што ўсё будзе добра, яна добра сябе адчувае, у яе пазітыўны настрой. Я пісала ёй лісты, але не ведаю, ці дайшлі яны да яе. Напісала ёй пра апошнія навіны, што мы яе падтрымліваем і ганарымся ёй. Каб яна за нас таксама не перажывала і ў яе не было нагодаў плакаць.
Пакуль я ўспрымаю ўсё даволі спакойна. У мяне не было такога, што я сядзела, плакала і не ведала, што рабіць. Я адсюль і не магу нічога зрабіць. І нават калі б была ў іншым месцы – гэта мала што змяніла б. Пэўна, я яшчэ на этапе адмаўлення, я заблакавала для сябе гэту інфармацыю. Ведаю, што асэнсаванне ўсёй сітуацыі прыйдзе пазней. У дадзены момант я трымаюся, стараюся пасылаць маме пазітыўную энергію. Магчыма, пасля суда мяне накрые, але прынамсі будзе нейкая яснасць. Цяперашняя няпэўнасць, невядомасць вельмі стамляе.
Падтрымаць Аксану Колб лістамі можна, напісаўшы на адрас:
СІЗА № 1, Валадарскага 2, 220030, Менск
