У беларускіх школах прагучалі апошнія званкі, неўзабаве пройдуць экзамены і выпускныя вечары, пачнецца час паступлення ў сярэдне-спецыяльныя і вышэйшыя навучальныя ўстановы. Перад выбарам ВНУ стаяць таксама і дзеці беларусаў, якія вымушаныя былі з’ехаць за мяжу, а таксама беларускія студэнты, якія не здолелі працягнуць навучання на радзіме праз рэпрэсіі. Якія адукацыйныя магчымасці для беларусаў маюцца сёння за мяжою? Распавядаюць эксперты і студэнт Тбіліскага ўніверсітэту.
На працягу ўжо 17 гадоў атрымаць еўрапейскую адукацыю і пры гэтым вучыцца ў беларускім кантэксце ды на знаёмых мовах можна ў Еўрапейскім гуманітарным універсітэце ў Вільні. Сёлета прыёмная кампанія пачалася 24 красавіка і працягнецца да 10 ліпеня.
На 2023/24 навучальны год ЕГУ вядзе набор на наступныя бакалаўрскія праграмы:
Магістарскія праграмы:
Кошты на навучанне для беларусаў на 2023/24 навучальны год складаюць ад € 1320 да € 1760 за семестр на дзённай форме навучання. Абітурыенты могуць прэтэндаваць на грант (50 % ці 100 %) на пакрыццё кошту навучання на падставе партфоліа, якія прымаюцца да 7 ліпеня.
Сёлета ЕГУ плануе павялічыць колькасць месцаў для беларусаў, кажа эксперт у галіне адукацыі, навукі ды інавацыяў Андрэй Лаўрухін. Таксама ён распавядае пра падтрыманне студэнтаў з Беларусі літоўскім урадам:
«Ёсць дзяржаўная дапамога, напрыклад, у Літве: штогод вылучаюць суму менавіта на падтрыманне студэнтаў з Беларусі. Гэта магчымасць атрымаць адукацыю ў дзяржаўных навучальных установах Літвы на англійскай ці нават на расейскай мове. Гэтая сума і колькасць месцаў штогод змяняюцца, аднак такая магчымасць ёсць. І мы ведаем, што нават тая адносна невялікая колькасць месцаў не заўжды бывае запоўненая, бо не ўсе ведаюць пра такую магчымасць».
Андрэй Лаўрухін згадвае пра адносна новую стыпендыяльную праграму, створаную Еўракамісіяй адмыслова для падтрымання беларускіх студэнтаў і абітурыентаў: EU4Belarus – SALT (Support for Advanced Learning and Training).
Мэта гэтай праграмы – падтрымаць беларусаў, якія не могуць навучацца на радзіме праз рэпрэсіі, напрыклад, студэнтаў, адлічаных з беларускіх ВНУ паводле палітычных матываў. Першы набор на праграму адбыўся ў 2021–2022 гадах, тады ўзялі 40 студэнтаў на поўны цыкл бакалаўрскай адукацыі на 4 гады. Сёлета для беларусаў плануюць вылучыць больш за 150 месцаў.
Атрымаць падтрыманне ў межах SALT магчыма на навучанне ў ВНУ Літвы, Латвіі, Польшчы і Чэхіі. Паступаць можна ў бакалаўрыят і магістратуру, на розныя спецыяльнасці – гуманітарныя і тэхнічныя. Удзельнікам праграмы з верасня да чэрвеня раз на месяц будуць выплочваць стыпендыю € 450. Максімальны тэрмін падтрымання – 3 акадэмічныя гады.
Прыём дакументаў пачнецца 25 ліпеня. Каб прэтэндаваць на стыпендыю, абавязкова мець пацверджанне фактаў рэпрэсіяў.
«Трэба пацвердзіць, што вы ахвяра. Аднак мы падыходзілі не толькі фармальна, а з улікам усіх абставінаў. Таму нават калі няма дакументаў, што відавочна сведчаць пра тое, што студэнт стаўся ахвяраю, залічэнне магчымае», – зазначае Андрэй Лаўрухін.
Калі няма дакументальных пацверджанняў рэпрэсіяў, трэба падаць рэкамендацыйны ліст ад грамадскай арганізацыі, прадстаўніка ці прадстаўніцы грамадзянскай супольнасці, напрыклад, ад праваабарончых арганізацыяў, удзельнікаў Каардынацыйнай рады, прадстаўнікоў незалежных прафсаюзаў і да т. п., тлумачыцца на сайце стыпендыяльнай праграмы.
На гэты момант у межах SALT абвешчаны конкурс на атрыманне гранту на навуковае стажыяванне. Гэта магчымасць для навукоўцаў, аспірантаў, тых, хто піша і плануе абараніць дысертацыю. Тэрмін падачы заявак – да 30 чэрвеня.
Каб трапіць у замежную ВНУ, Андрэй Лаўрухін раіць беларускім абітурыентам і студэнтам шукаць інфармацыю на сайтах навучальных установаў, уважліва чытаць пра ўмовы паступлення, тэрміны падачы дакументаў для замежнікаў, якія могуць адрознівацца ў розных установах. Але агулам звычайна ў еўрапейскіх універсітэтах прыёмная кампанія пачынаецца і заканчваецца пазней, чымся ў беларускіх. У кожным замежным ВНУ ёсць офіс для камунікацыі з замежнымі студэнтамі, куды туды трэба звяртацца, калі ўзнікаюць пытанні.
Спадар Лаўрухін сцвярджае, што дыскрымінацыі абітурыентаў і студэнтаў з Беларусі ў звязку з суўдзелам Беларусі ў вайне Расеі супраць Украіны не назіраецца:
«Такія выпадкі былі датычныя спецыяльнасцяў, веды з якіх могуць быць выкарыстаныя пры рыхтаванні зброі, на карысць вайскова-прамысловага комплексу. Гэта пастанаўляе канкрэтны ўніверсітэт. Але няма ніякіх забаронаў на ўзроўні Еўразвязу. Гэтак, ёсць прыклады адмаўлення ў візах, але ў цэлым я б не казаў, што ёсць нейкі трэнд на забарону беларусам. Ёсць агульнае стаўленне да ўласнікаў пашпарта краіны-суагрэсара, але гэта датычыць усіх, а не толькі абітурыентаў і студэнтаў. Наадварот, да маладых асобаў, студэнтаў часцей ставяцца з большым разуменнем, бо за імі будучыня, і яны яшчэ не заплямленыя ўладаю».
Пры гэтым на ўзроўні Еўразвязу ёсць імкненне стварыць спіс беларусаў, датычных да палітычных злачынстваў, каб адсочваць факты паступлення ці спробаў паступлення ў замежныя ВНУ іхных дзяцей, зазначае эксперт.
Беларусы могуць трапіць на навучанне ў найлепшыя ВНУ Злучаных Штатаў, кажа рэгіянальны дырэктар Амерыканскіх радаў міжнароднай адукацыі Кевін Рэйлінг. Рады месцяцца ў Вільні, аднак дапамагаюць з паступленнем у ЗША ў тым ліку беларусам. Ёсць розныя праграмы рыхтавання для школьнікаў, а таксама для тых, хто заканчвае ці ўжо скончыў універсітэт.
«Таму нельга сказаць, што беларусу немагчыма паступіць у ЗША, – зазначае спадар Рэйлінг. – Штогод беларусы паступаюць у амерыканскія ВНУ з поўным пакетам фінансавання. Паводле нашых звестак, каля 350 беларусаў штогод навучаюцца ў ЗША – у Ельскім, Прынстанскім, Гарвардскім універсітэтах. Гэта не толькі тыя, хто паступіў праз нас, а агулам сярэдняя колькасць беларусаў, якія навучаюцца ў амерыканскіх ВНУ. Якраз цяпер вядзецца набор на праграму «Humphrey», і мы дапамагаем амбасадзе ЗША яе правесці».
Каб падрыхтавацца да паступлення і навучання ў ЗША, патрэбныя мінімум паўтара года, мяркуе рэгіянальны дырэктар Амерыканскіх радаў міжнароднай адукацыі. Найперш трэба вывучыць мову:
«Ёсць шэраг стандартных тэстаў, якія могуць быць патрэбныя ў залежнасці ад ВНУ, праграмы, і да гэтых тэстаў трэба добра падрыхтавацца. Ёсць, напрыклад, тэст GRE – стандарт для паступлення ў амерыканскія ўніверсітэты. Канкурэнцыя вельмі высокая, пра гэта трэба адразу сказаць, бо амерыканская адукацыя лічыцца адною з найлепшых, і таму трэба вельмі добра рыхтавацца, не тады, калі ўжо канчаеш школу, а пачынаць загадзя».
Шмат беларусаў пасля пачатку рэпрэсіяў у 2020 годзе з’ехалі ў Грузію. Магчымасці для навучання ёсць і тут. Беларус Яўген Перапёлкін, які знайшоў у Грузіі сховішча ад пераследу на радзіме, паступіў у Тбіліскі дзяржаўны ўніверсітэт на сацыяльна-палітычны факультэт, дзе вывучае журналістыку. Для замежнікаў існуюць два варыянты паступлення ў грузінскія ўніверсітэты:нароўні з мясцовымі, і тады можна трапіць на бясплатнае навучанне, ці цалкам на платнай аснове.
«Пры першым варыянце здаюцца экзамены: гісторыя Грузіі, грузінская мова і профільныя прадметы. Калі чалавек паступае так, то ён мае ўсе тыя ж перавагі, што і грамадзянін Грузіі. Напрыклад, можа атрымліваць гранты. Пашпарт увогуле не мае значэння», – апавядае Яўген.
Калі магчымасці здаць усе гэтыя іспыты няма, можна паступіць без іх, але з поўнай аплатаю навучання.
«На маёй спецыяльнасці гэта 1250 лары (прыкладна $ 500) за семестр. І ўсё адно я маю права на стыпендыі і зніжкі пры ўмове, што маю высокі сярэдні бал. Кошт навучання супастаўляльны з РБ, але тут зусім іншы ўзровень адукацыі. Напрыклад, Балонская сістэма інтэграваная цалкам і зусім не падобная да нашага савецка-наменклатурнага навучання, – адзначае беларус. – Дзякуючы Балонскай сістэме праз 4 гады студэнт атрымлівае ступень бакалаўра, а не спецыяліста, як у нас. У дыпломе пішацца твой GPA (сярэдні бал), і пры яго высокім паказніку можна няблага палепшыць шанцы на магістратуру ў Брытаніі ці Заходняй Еўропе, напрыклад. Тут працуе сістэма абмену студэнтамі з ЕЗ «Erasmus».
Навучанне ў грузінскіх ВНУ вядзецца на трох мовах: англійскай, грузінскай і расейскай. На расейскай вельмі мала спецыяльнасцяў, і яны не надта каціруюцца, зазначае Яўген. Ведаць грузінскую мову трэба хаця б на базавым узроўні. Яўген не вучыў мовы адмыслова, не займаўся з рэпетытарам, кажа, што ў моўным асяроддзі «само неяк навучылася».
«Паступіць у грузінскую ВНУ нескладана, кошты невысокія, адукацыя еўрапейская, краіна і людзі цудоўныя. Далей ёсць добрыя перспектывы акадэмічнага развіцця. Гэта ўнікальны досвед увогуле. На мой погляд, гэта даступны варыянт атрымаць еўрапейскай якасці адукацыю. Нават візы сюды не трэба. А праз навучанне даюць ВНЖ», – рэзюмуе суразмоўца.
Friedrich Ebert Foundation – стыпендыя ад DAAD (Нямецкая служба акадэмічнага абмену) для студэнтаў. Улучае комплексную праграму семінараў, якая дапамагае падвысіць сацыяльныя кампетэнцыі ды акадэмічныя навыкі кандыдатаў. Памер стыпендыі – € 830 на бакалаўрыяце і € 850 у магістратуры. Тэрмін падачы заяўкі – двойчы на год: 31 траўня і 30 лістапада.
Scholarships for Full-Time Master Degree Studies – літоўскі грант на навучанне для кандыдатаў з Беларусі, якія скончылі бакалаўрыят у любой краіне і маюць дазвол на пражыванне ў Літве. У межах праграмы можна атрымаць штомесячную стыпендыю памерам € 490 і пакрыццё выдаткаў на навучанне ў магістратуры. Тэрмін падачы заяўкі – да 22 траўня.
Heinrich-Böll-Stiftung – стыпендыі для студэнтаў і дактарантаў з усіх краінаў на навучанне ва ўніверсітэтах і тэхнічных каледжах Нямеччыны. Сума стыпендыі – у залежнасці ад праграмы: ад € 800 да € 1350. Тэрмін падачы заяўкі – да 1 верасня.
Estonian Government Scholarship – стыпендыі на навучанне ў эстонскай ВНУ (бакалаўрыят, магістратура, дактарат). Падтрымліваюцца ўсе кірункі навучання, як праз абмен, гэтак і для атрымання ступені. Стыпендыя складае ад € 350 на бакалаўрыяце і ў магістратуры да € 660 у аспірантуры. Тэрмін падачы заяўкі – да 1 верасня.
Паводле Таццяны Шчытцовай, дарадцы Офісу Святланы Ціханоўскай у пытаннях адукацыі і навукі, у Польшчы ў 2022 годзе навучаліся каля 11 тысяч студэнтаў, у Літве – каля 1,5 тысячы, у Расеі – прыблізна 12 тысячаў. Эксперт у галіне адукацыі, навукі і інавацыяў Андрэй Лаўрухін прыводзіць наступныя лічбы адносна колькасць беларускіх студэнтаў за мяжою:
«Цяпер каля 30 тысячаў студэнтаў навучаюцца за мяжою, грамадзянак і грамадзянаў Беларусі, маладых грамадзянаў Беларусі. Гэта больш за 10 % ад колькасці выпускнікоў».
Найбольш папулярны кірунак для беларускіх студэнтаў сёння – Польшча. З кожным годам сюды ўсё больш беларусаў едзе вучыцца, а колькасць тых, хто паступае ў Расею, скарачаецца, зазначае спадар Лаўрухін.
Адсочваць адукацыйныя магчымасці па ўсім свеце беларусы могуць у дайджэсце «Асвета». Двойчы на месяц там публікуецца спіс актуальных праграмаў і конкурсаў для адукацыі ды рэалізацыі навуковых праектаў.
Ганна Ганчар belsat.eu