Тэма Беларусі на саміце NATO ў Вільні хоць і заставалася на перыферыі, але ўсё-ткі прысутнічала больш выразна, чым на мінулых форумах Альянсу. Ці паўплываюць пастановы саміту на Беларусь і як цяпер успрымаюць нашую краіну ў Паўночнаатлантычным альянсе?
Падвышаная ўвага і страта суб’ектнасці
На саміце ў Вільні пра Беларусь казалі пераважна ў кантэксце той пагрозы, якую яна цяпер нясе для суседзяў. У выніковай дэкларацыі канстатуецца, што Беларусь працягвае даваць сваю тэрыторыю і інфраструктуру для расейскай агрэсіі супраць Украіны. Альянс заклікае гэта спыніць. Асобна быў зроблены акцэнт на паглыбленні вайсковай інтэграцыі РФ і Беларусі – маецца на ўвазе магчымае размяшчэнне тактычнай ядравай зброі і ПВК Вагнэра. Альянс лічыць, што гэта будзе мець наступствы для рэгіянальнай стабільнасці і бяспекі. Праўда, пакуль ні вагнэраўцаў, ні ядравай зброі ў Беларусі NATO яшчэ не заўважыла, аднак мае намер пільна сачыць за развіццём падзеяў.
«Мы заклікаем Беларусь спыніць зламысныя дзеі супраць сваіх суседзяў, пільнаваць правы чалавека і асноўныя свабоды і выконваць міжнароднае права», – падкрэсліваецца ў камюніке.
Агулам у галоўным дакуменце форуму Беларусь згадваецца сем разоў у трох разных пунктах. Гэта нязвыкла шмат для нашай краіны. Для параўнання, у дэкларацыі мінулага саміту ў Мадрыдзе ў чэрвені 2022 года Беларусь згадвалася толькі аднойчы. Два разы пра Беларусь успаміналі ў выніковых дакументах сустрэчы ў Бруселі ў сакавіку 2022 года і столькі ж – у экстраннай онлайн-канференцыі ў лютым 2022-га. Тады NATO заклікала Беларусь спыніць суўдзел у агрэсіі супраць Украіны і абяцала прыцягнуць улады да адказнасці.
Прычыны таго, што NATO стала часцей успамінаць пра Беларусь, відавочныя: ядравая зброя і вагнэраўцы. Гэта стала нагодай для асобнага абмеркавання беларускай праблемы на саміце.
«Гэта ўсё змяняе архітэктуру бяспекі ў непасрэдным суседстве NATO, і гэта патрабуе дыскусіі і ўладкавання з боку NATO», – заявіў прэзідэнт Польшчы Анджэй Дуда.
На падставе вынікаў саміту Дуда абвясціў, што існуе дамоўленасць: у выпадку атакі на Берасцейскую браму на тэрыторыю Польшчы будуць перакінутыя 100 тысяч жаўнераў NATO. То бок Альянс дэманструе, што гатовы да магчымай эскалацыі канфлікту, якая можа распачацца з тэрыторыі Беларусі.
Пры гэтым ёсць адчуванне, што ў кантэксце ядравай зброі і вагнэраўцаў афіцыйны Менск успрымаецца хутчэй як аб’ект, а не суб’ект міжнароднай палітыкі. Нягледзячы на ўсе намаганні Аляксандра Лукашэнкі выглядаць самастойным гульцом, Захад не ўспрымае яго асобна ад палітыкі Крамля.
Найбольш выразна такое стаўленне да Беларусі выявілася ў выступах лідараў краінаў Балтыі. Прэм’ер-міністр Латвіі Артурс Крыш’яныс Карыньш заявіў, што Беларусь дэ-факта страціла суверэнітэт і стала «працягам» Расеі. Прэзідэнт Літвы Гітанас Наўседа выказаў тую ж думку ў яшчэ больш рэзкіх выразах: «Беларусь сапраўды робіцца праблемаю. Не так, як гэта было ў 2020 годзе. У нас не мусіць быць ніякіх ілюзіяў. Гэтая краіна больш не незалежная. Гэта яшчэ адна губерня Расейскай Федэрацыі».
Гэтая рыторыка заўважна адрозніваецца ад дэкларацыі брусельскага саміту 2021 года. Тады, нягледзячы на жорсткую крытыку рэжыму Лукашэнкі, усё-ткі зазначалася, што супольнікі ўсё яшчэ «гатовыя да ўзаемавыгаднага партнёрства паміж NATO і Беларуссю, з улікам палітычных абставінаў і ўмоваў бяспекі».
Такім чынам, страта палітычнай суб’ектнасці Лукашэнкам стала пераносіцца некаторымі дзяржавамі на Беларусь у цэлым. У Аб’яднаным пераходным кабінеце з гэтай нагоды заявілі, што трактоўка Наўседы «стварае памылковае ўспрыманне Беларусі ў свеце і спрыяе яшчэ большай ізаляцыі нашай краіны і нашага народу».
Гістарычнае запрашэнне Ціханоўскай
Аднак сведчаннем таго, што краіны NATO ўсё ж імкнуцца аддзяляць рэжым Лукашэнкі ад беларускага народу, стала запрашэнне на саміт абранай прэзідэнткі Святланы Ціханоўскай. Яна прыняла ўдзел у сняданку з міністаркамі замежных справаў і абароны NATO, а таксама ў грамадзянскім форуме і дадатковых імпрэзах.
Такім чынам, упершыню ў гісторыі беларускі палітык удзельнічаў у саміце Паўночнаатлантычнага альянсу і меў магчымасць данесці сваё бачанне сітуацыі. Ужо сам факт такога запрашэння дэмакратычныя сілы Беларусі могуць лічыць істотным дыпламатычным поспехам.
Пасля завяршэння саміту Ціханоўскай сустрэлася з прэзідэнтам ЗША Джо Байдэнам – гэта была іхная першая сустрэча з 2021 года. Размова палітыкаў (імаверна, вельмі кароткая) адбылася пасля выступу прэзідэнта ЗША ў Віленскім універсітэце. Сярод астатняга ў сваёй прамове ва ўніверсітэце Байдэн заклікаў беларусаў працягваць змагацца і «нагадваць свету пра надзею». Праўда, Беларусь амерыканскі лідар згадаў не асобна, а праз коску з Грузіяй і Малдовай.
Запрашэнне Ціханоўскай на саміт у Вільні мае важнае сімвалічнае значэнне. Як адзначыў Анджэй Дуда, гэта ясны знак, што краіны NATO хочуць вольнай і незалежнай Беларусі і падтрымліваюць беларускае грамадства на гэтым шляху.
Імаверна, гэта таксама знак таго, што Захад не збіраецца шукаць нейкага сепаратнага пагаднення з Лукашэнкам у кантэксце вайны з Украінай і сітуацыі з бяспекай у рэгіёне (нават калі б ён праявіў такую ініцыятыву). Прычына – якраз у той самай страце суб’ектнасці.
Рэха ўкраінскага пытання
Тэмай № 1 на саміце была Украіна і яе перспектывы далучэння да Альянсу. Выніковыя пастановы на гэты конт мелі яўна кампрамісны характар: замест афіцыйнага запрашэння Кіеву быў паабяцаны скарочаны шлях да NATO ў будучыні, а таксама пэўныя гарантыі бяспекі на ўзроўні G7. Наўпрост гэтыя пастановы Беларусі не тычацца. Аднак уплываць на сітуацыю ў рэгіёне будуць, а значыць – акажуць уплыў і на Беларусь.
Для Беларусі ў віленскіх пастановах ёсць як добрыя, так і кепскія навіны. Добрая навіна палягае на тым, што Захад на саміце пацвердзіў сваю гатовасць падтрымліваць Украіну столькі, колькі будзе патрэбна. Найлепшая ілюстрацыя гэтага намеру – гарантыі бяспекі ад краінаў «Вялікай сямёрцы». Такі падыход павышае шанцы на тое, што ні паразы Украіны, ні замарожвання канфлікту на ўмовах Расеі не адбудзецца. А таго, што Лукашэнка асабіста зацікаўлены ў перамозе Расеі, ён нават не хавае – гэта было б для яго гарантыяй захавання статус-кво ў Беларусі.
Кепская навіна палягае на тым, што Захад не гатовы да прарыўных пастановаў і звышнамаганняў дзеля таго, каб паскорыць перамогу Украіны. Той факт, што выніковае камюніке не змяшчала ні афіцыйнага запрашэння Украіны ў NATO, ні тэрмінаў магчымага далучэння краіны да гэтай арганізацыі, даказвае, што асцярожнасць у падыходах да канфлікту Украіны і Расеі на Захадзе працягвае пераважаць. Альянс не хоча рызыкаваць і спальваць усе масты ў адносінах з Масквой, таму пакідае стратэгічную нявызначанасць адносна будучыні еўраатлантычнай інтэграцыі Украіны.
А пакуль канфлікт Украіны і РФ не залагоджаны, праблемы Беларусі будуць заставацца на глыбокай перыферыі палітыкі Захаду. На стратэгічнае планаванне і актыўнае ўмяшанне ў такой сітуацыі разлічваць не выпадае.
Глеб Нержын belsat.eu
