Słonim. Miasto Sapiehów i Ogińskich

Mało które miasto na Grodzieńszczyźnie tak dobrze zachowało tkankę miejską jak starodawna osada Słonim. Można tu odnaleźć prawie wszystkie style architektoniczne popularne w tym regionie przez ostatnie 300 lat. Ze szczególnym uwzględnieniem baroku.

W epoce baroku, w XVII i XVIII wieku, które dla Rzeczypospolitej były trudne i w których kraj zaczął się już skłaniać ku upadkowi, Słonim rozwijał się intensywnie dzięki bogatym i wpływowym właścicielom. Przede wszystkim dzięki rodzinie Ogińskich. Hetman wielki litewski Michał Ogiński nabył Słonim w XVIII wieku i od razu się tam przeprowadził ze swoim dworem.

Również wcześniej, w XVI wieku, miasto się rozwijało dzięki wpływowemu patronowi, kanclerzowi wielkiemu litewskiemu Lwu Sapiesze.

Barok to przede wszystkim styl sakralny. I dlatego jednym z najbardziej interesujących zabytków w Słonimiu jest dawny barokowy kościół bernardynów. Budowany w latach 1639-1645 ze środków królewskiego sekretarza, Andrzeja Radwana dla zaproszonych dziewięć lat wcześniej przez Jana Żarnowskiego misjonarzy-bernardynów. Jest to przykład wczesnego baroku z wieloma elementami jeszcze bardziej archaicznymi, jeszcze z wcześniejszych epok.

Wieża nad wejściem jest na przykład zbudowana została według wzorców gotycko-renesansowych, wygląda nawet jak część obronna budynku. Jej dolna, potężna część posiada mocne przypory. Górna zaś jest lekka, zwężająca się ku górze, ośmioboczna. Jest nawet wersja, że ten kościół i klasztor mogły być częścią całościowego systemu obronnego miasta i to nie była rzadkość w tamtych czasach. Często wbudowywano ściany klasztorne w ogólne mury miejskie.

Świątynia kilkakrotnie przechodziła z rąk do rąk. W 1864 roku, po upadku powstania styczniowego, w ramach masowej kasaty klasztorów na terenie dzisiejszej Białorusi, kościół przekazano prawosławnym, a budynki klasztorne policji carskiej. Co ciekawe, jeszcze wcześniej, w 1861 roku, dwa lata przed wybuchem powstania kościół ukarano grzywną ponad 300 rubli carskich za to, że odbywały się tam manifestacje patriotyczne.

Dziś jest to cerkiew św. Trójcy. Co prawda w 20-leciu międzywojennym świątynię na krótko zwrócono katolikom. Ale w czasach II wojny światowej znów była to świątynia prawosławna. Jak podają niektórzy historycy, pierwsza cerkiew istniała tu jeszcze zanim zbudowano tę świątynię. Jeszcze w XVI wieku miała tu stać drewniana cerkiew prawosławna.

Dziś w środku spotykamy interesujące połączenie form typowo zachodnioeuropejskich, barokowych, stiuków, rzeźbionych ołtarzy i późniejszych prawosławnych elementów takich jak ikonostas czy carskie wrota. I trzeba przyznać, że bardzo organicznie dopełniły wnętrza świątyni.

Bardzo często obok klasztoru bernardynów w tej samej miejscowości umieszczano również klasztory żeńskiej części tego zakonu. Klasztor bernardynek w Słonimie został założony w 1645 roku, a w ciągu kolejnych dziesięcioleci zbudowano tu murowany kościół, który konsekrowano w 1696 roku.

W porównaniu do dawnego kościoła bernardynów jest to już nie wczesny, lecz dość dojrzały barok. Przy tym jego lokalna odmiana. Między innymi wyraźnie lokalny jest motyw roślinny w dekorze głowic pilastrów na ścianach bocznych kościoła. Generalnie kościół jest dość ascetyczny i skromny w dekoracjach, prawie się nie zmienił od XVII wieku. Wieża, podobnie jak w przypadku dawnego kościoła bernardyńskiego, również odwołuje się raczej do wcześniejszych epok w architekturze.

Dopiero 100 lat później, w 1764 roku ukończono budowę murowanego klasztoru, który zastąpił dawny drewny. Duży solidny budynek, w formie prostokątnej został przybudowany dokładnie do głównego wejścia do kościoła i w taki sposób zamknął go.

Wnętrza kościoła zachowały się dość dobrze. W latach 50. i 60. XVIII wieku rzeźbiarz Jonasz Goethel wykonał serię ołtarzy udekorowanych w technice stiukowej. W tej samej technice i stylu wykonał on również ambonę oraz bardzo interesujący, niezbyt często spotykany stacjonarny, wmurowany w ścianę konfesjonał. Nie jest to już nawet dojrzały barok, w którym zostało wykonana sama świątynia, lecz następna epoka, pełne przepychu rokoko.

Aleksy Szota, “Wędrówki historyczne po Grodzieńszczyźnie”, belsat.eu