Na Białorusi nigdy nie widziano tak długich kolejek chcących poprzeć swoim podpisem oponentów Łukaszenki na wyborach.
Miłość po 26 latach?
Niezależnych przedwyborczych sondaży na Białorusi nie ma. Tych, którzy zechcą je zorganizować bez pozwolenia państwa, czeka kara grzywny. Jednak spadek poparcia dla Alaksandra Łukaszenki widać gołym okiem. W zawoalowanych sondażach na popularnych portalach gotowych jest za niego głosować 6 proc. ich uczestników. Według innych – nawet 3 proc.
26 lat u władzy. Ludzie są zmęczeni tym, że w telewizorze widzą ciągle tę samą twarz. Ale przyczyny niezadowolenia są poważniejsze. Po raz pierwszy wśród tych, którzy chcą zmian, widzimy tak wiele osób z niskimi dochodami.
Zerwana umowa społeczna
Wcześniej władza Łukaszenki była nienaruszalna ponieważ zawarł on niepisaną “umowę społeczną”, jak twierdzą analitycy. Na czym polega ta umowa? Łukaszenka gwarantował Białorusinom znośny byt w zamian za to, że nie angażowali się w politykę.
Ludzie zgadzali się mieć małe, ale stabilne emerytury, niskie, ale stabilne pensje w państwowych zakładach, bezpłatną medycynę, choć na niskim poziomie. Przez dłuższy czas na utrzymanie tej umowy pozwalała tania rosyjska ropa, a także mocny apetyt rosyjskiego rynku. Co prawda, w ostatnich latach spełniać obietnice było coraz trudniej.
Permanentny kryzys
Nastroje ekonomiczne wśród Białorusinów są najgorsze od 20 lat – alarmują socjologowie. Kryzys w Rosji – u głównego konsumenta rosyjskich towarów – niedawno obniżył PKB Białorusi niemal o 4 procent. Manewr podatkowy Kremla, spadek cen ropy, niwelują te atuty, które miała Białoruś. Z powodu światowej kwarantanny białoruską gospodarkę czeka kolejny spadek – przewiduje Bank Światowy.
510 dolarów, czyli o 80 dolarów mniej niż przed kryzysowym 2014 rokiem – tyle, jeśli wierzyć oficjalnym danym, zarabia statystyczny Białorusin. Pensja w wysokości 500 dolarów okazała się szklanym sufitem dla białoruskiego modelu gospodarczego. Pokonać go nie udaje się już 10 lat.
Agonia przedsiębiorstw państwowych
W porównaniu do 2013 roku na Białorusi produkowanych jest o 1/3 mniej traktorów, 2 razy mniej ciężarówek i trzy razy mniej maszyn. Przyczyny tego są głębsze niż spadek popytu u sąsiadów. W ciągu ćwierćwiecza białoruskie władze nie mogły wyprowadzić radzieckich zakładów do światowego poziomu i znaleźć dla ich produkcji nowe rynki zbytu.
Przedsiębiorstwa państwowe powoli, ale nieuchronnie umierają. O ile w 2010 roku sektor państwowy odpowiadał za 1/4 PKB Białorusi, to dzisiaj za mniej niż połowę. Zmniejsza się zatrudnienie, szczególnie na prowincji. Mohylewska fabryka Strommaszyna, witebska KIM, brzeska spółka akcyjna Dywany Bresta – to tylko kilka dużych państwowych firm, które zniknęły w ciągu ostatnich 5 lat.
Modernizacyjne fiasko
W zeszłym roku liczba przedsiębiorstw państwowych spadła o 117, a zatrudnionych o 48 tysięcy. Przykładowo tyle ludzi pracuje w średnim białoruskim mieście, jak Mozyrz, Orsza, czy Pińsk.
Władze próbowały ożywić państwowe zakłady wielką modernizacją. Tylko w obróbkę drewna zainwestowano 4 miliardy dolarów. Ale jeśli kupić włoską maszynę do fabryki działającej na zasadach radzieckiej gospodarki planowej, to ona się nie stanie włoską fabryką. Modernizacja się nie udała. Dług publiczny w ciągu 10 lat wzrósł dwukrotnie.
Iluzoryczne gwarancje społeczne
Mińsk ma coraz mniej pieniędzy na obszerny sektor państwowy. Władze postanowiły oszczędzić na wydatkach socjalnych.
W 2016 roku władze rozpoczęły podwyższanie wieku emerytalnego. Do 2022 roku mężczyźni będą przechodzić na emeryturę w wieku 63 lat, a kobiety 58 lat. To o 3 lata później niż do reformy. Zaczęły wzrastać opłaty komunalne. Mińska czteroosobowa rodzina płaci zimą około 50 dolarów. Trzy lata temu ta kwota była o 1/4 mniejsza.
Ale co najważniejsze, wielu Białorusinów, szczególnie na prowincji nie widziało pensji w wysokości 500 dolarów. Ten kto się nie zgadza na mizerną pensję, często wyjeżdża za granicę na tymczasową pracę. Liczbę “niezatrudnionych” w gospodarce krajowej ocenia się na pół miliona ludzi. To co dziewiąty zdolny do pracy Białorusin.
Za “prawo” do niepracowania w ojczyźnie Alaksandr Łukaszenka próbował wprowadzić podatek w wysokości 200 dolarów. Odpowiedzią był wybuch społeczny.
Lęk przed “psychozą”
Spontaniczne protesty wiosną 2017 roku odbyły się w całym kraju. Uczucia Białorusinów zostały zlekceważone po raz drugi przez prezydenta w czasie pandemii koronawirusa. Żeby ograniczyć straty ekonomiczne, władze nie zgodziły się na wprowadzanie kwarantanny. Alaksandr Łukaszenka nazwał pandemię “psychozą”.
– Nie trzeba panikować. Trzeba po prostu pracować. Szczególnie teraz, na wsi. Miło jest obejrzeć w telewizorze: ludzie pracują na traktorach, nikt nie mówi o wirusach. Tam traktor wszystkich wyleczy. Pole wszystkich wyleczy.
Jeśli wierzyć Ministerstwu Zdrowia, to na Białorusi z powodu koronawirusa umarło 16 razy mniej ludzi niż w takiej samej pod względem liczby ludności Szwecji. Białorusini nie wierzą w oficjalne liczby. Za zaostrzeniem walki przeciwko epidemii w kwietniu występowało 3/4 mieszkańców.
Przekaz dla emerytów
Człowiek, który urodził się na wsi, biedny robotnik, przy tym całkowicie dumny ze swojej sytuacji. Taki portret Białorusina można narysować ze słów Alaksandra Łukaszenki. Taka była właśnie większość jego współobywateli jeszcze ćwierć wieku temu, gdy Łukaszenka miał 40 lat. Dziś opowieści podstarzałego białoruskiego lidera są zrozumiałe chyba tylko dla emerytów, których w kraju jest mniejszość.
Przywódca Białorusi, który ma 17 rezydencji i pojawia się w świecie modelek, coraz mniej przypomina obrońcę zwykłego ludu. Zmniejszyła się i siła przekonywania telewizji państwowej. Połowa Białorusinów czerpie wiadomości z Internetu.
Białoruskie władze mają coraz mniej pieniędzy na wypłaty choćby niskich, ale regularnych pensji i zachowanie radzieckich fabryk. Kryzys najmocniej uderzył w mieszkańców prowincji. Władze ograniczają wydatki socjalne i nie dają obywatelom żadnej alternatywy. Dlatego coraz więcej Białorusinów rozczarowuje się niezmiennym przywódcą kraju.
Rządzić będzie tylko trudniej
Spadek poparcia dla Łukaszenki jeszcze nie oznacza, że na Białorusi dojrzewa rewolucja. Zachowuje on kontrolę nad 60 % Białorusinów, którzy pracują w sektorze państwowym. Jednak dla Łukaszenki kierowanie krajem z ekonomicznymi problemami i milczącym protestem ludności będzie o wiele trudniejsze.
Alaksandr Papko, pp, cez/belsat.eu
