Усё больш грошай укладаюць – усё больш баршчэўніку расце. Як змагацца з інвазійнымі раслінамі?
За апошнія дзесяцігоддзі ў Беларусі значна ўзрасла праблема чужародных відаў раслін. Гэтак званая інвазія абумоўленая найперш гаспадарчаю дзейнасцю чалавека. Павелічэнне колькасці інвазійных відаў раслін нясе вялікую небяспеку для традыцыйных відаў. Мясцовыя расліны выцясняюцца чужынцамі ў палях, лясах і на берагах вадаёмаў. Праблема дасягнула значных маштабаў, і яе развязанне патрабуе вялікіх намаганняў.
Чужародны від, якому ў Беларусі жывецца лепш, чым дома
Баршчэўнік Сасноўскага – самая распаўсюджаная інвазійная расліна ў краіне. Бадай кожны беларус ведае, што гэта шкодная і чужародная расліна, з якой проста неабходна змагацца. Ён расце літаральна паўсюль. У адной толькі Віцебскай вобласці ягоная плошча складае 2964,96 га. Самыя вялізныя папуляцыі тут у Браслаўскім, Ушацкім ды Віцебскім раёнах. Гэтая расліна не проста шкодная, але і небяспечная: ейны сок выклікае моцныя апёкі, якія доўга не загойваюцца.
У кнізе «Расліны-агрэсары. Інвазійныя віды на тэрыторыі Беларусі» гаворыцца, што ўпершыню ў краіну насенне гэтага віду патрапіла ў 1955 годзе з Ленінграда і было высаджанае ў Цэнтральным батанічным садзе АН БССР. Першыя вытворчыя пасевы віду закладзеныя восенню 1960 года ў саўгасах «Світанак» і «Бальшавік» Менскага раёну. За 1960–1970 гады баршчэўнік распаўсюдзіўся па ўсёй краіне. Як кармавая расліна баршчэўнік Сасноўскага вырошчваўся ў Беларусі, Украіне, Расеі, Літве, Латвіі, Эстоніі ды былой ГДР, забруджанымі раслінай аказаліся і краіны Скандынавіі. Цяпер расліна адмыслова не вырошчваецца, але і без дапамогі чалавека яна здольная разрастацца ды захопліваць новыя тэрыторыі.
«У нас баршчэўнікам усё наўкол пазарастала. І калі раней ён рос у якіх кустах ці каля дарогі, цяпер ён займае ўжо цэлыя ўчасткі, і ніхто асабліва ім не займаецца», – каментуе сітуацыю «Белсату» жыхарка вёскі Грышаны, што ў Віцебскім раёне, Валянціна Іванятава.
Колькі грошай трэба, каб перамагчы баршчэўнік?
З раслінай змагаюцца – як на дзяржаўным узроўні, так і ўласнымі сіламі. Але гэта амаль не дае выніку, бо ўсяго за год колькасць баршчэўніку на Віцебшчыне ўзрасла амаль на палову. Летась на Віцебшчыне баршчэўнік займаў 2000 га, а сёлета – ужо 2,9 тысячы га. Пры тым, што сёлета на барацьбу з раслінай улады выдаткавалі 530 тысячаў рублёў – летась гэтая сума складала больш за 600 тысячаў.
Абяцалася, што за гэтыя два гады павінны звесці папуляцыю шкоднай расліны да мінімуму, але адмыслоўцы не такія аптымістычныя ў сваіх прагнозах:
«Цяпер пачалі выдаткоўваць грошы на барацьбу з ім. Патравілі гербіцыдамі, абапал дарогі абкасілі, а ў кустах пакінулі 10 экзэмпляраў – лічы, што грошы выкінулі на вецер, бо яго трэба знішчаць цалкам, ці хаця б не даваць яму абнасеньвацца. Тады ўжо будзе нейкі эфект. І змагацца давядзецца доўга, дзесяцігоддзямі, бо запас насення ў глебе на дзесяцігоддзі наперад», – гаворыць Леанід Мержвінскі, загадчык кафедры батанікі Віцебскага дзяржаўнага ўніверсітэту імя Машэрава.
Спецыяліст адзначае, што касіць баршчэўнік, як часцяком гэта робіцца, амаль бессэнсоўна. Яго трэба або выкопваць, або травіць гербіцыдамі, прычым патрэбны сістэмны падыход да праблемы.
Садовая расліна, якая выйшла з-пад кантролю
Яшчэ адзін інвазійны від расліны – сумнік канадскі. Быў завезены ў Беларусь у пачатку XX стагоддзя з Паўночнай Амерыкі, і за апошнія гады шырока распаўсюдзіўся па ўсёй краіне. Па сваёй шкоднасці ды небяспечнасці для чалавека і навакольнага асяроддзя ён блізкі да баршчэўніка. Па словах Леаніда Мержвінскага, кожны куст сумніку канадскага вырабляе да 100 тысяч адзінак насення, да 95 % якога прарастае. Расліна хутка разрастаецца і замацоўваецца на новых месцах, а ейныя карані вырабляюць шкодныя рэчывы, якія заглушаюць рост іншых раслінаў. Гэта прыводзіць да знікнення большасці насякомых, што ў сваю чаргу ўплывае на колькасць птушак ды сысуноў. Для чалавека сумнік небяспечны сваім пылком, які з’яўляецца моцным алергенам.
«Ён добры меданос, а таксама зʼяўляецца лекавай раслінай. Доўгі час вырошчваўся як дэкаратыўная расліна, але цяпер ужо выходзіць з культуры ды ўтварае цэлыя зараснікі, бур’яны, якія выціскаюць мясцовыя віды», – тлумачыць Леанід Мержвінскі.
Змагацца з сумнікам канадскім можна хімічным ды механічным спосабамі, але выконваць гэткія дзеянні варта рэгулярна.
Паўсотні патэнцыйна небяспечных відаў
Існаванне праблемы інвазійных відаў раслінаў у краіне прызнаецца на самым высокім узроўні. І баршчэўнік Сасноўскага, і сумнік канадскі – далёка не адзіныя расліны, з якімі змагаюцца на дзяржаўным узроўні. Так, згодна з пастановай Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь № 1002 ад 7 снежня 2016 году вызначаныя 9 відаў раслінаў, распаўсюд і колькасць якіх падлягае рэгуляванню. Гэта баршчэўнік Сасноўскага, баршчэўнік Мантэгацы, сумнік канадскі, сумнік гіганцкі, клён ясенелісты, рабінія псеўдаакацыя, эхінацысціс лопасцевы, каноплі пасяўныя ды мак снатворны (дзве апошнія – наркатычныя расліны).
Спіс раслінаў, распаўсюд і колькасць якіх падлягае рэгуляванню, з часам папаўняецца новымі. Увогуле адмыслоўцы вылучаюць больш за 50 відаў агрэсіўных дзікарослых раслінаў, як прыклад: лубін мнагалісты, дуб паўночны, тапінамбур, чырвоная і чорная бузіна, абляпіха крушынападобная, дзявочы вінаград ды шмат іншых.
Леанід Мержвінскі адзначае, што шмат з гэтых раслінаў маюць права на існаванне, але выключна пры ўмове пастаяннага кантролю за іх колькасцю з боку чалавека.
Віктар Старавойтаў, belsat.eu
