З’яўленне трэйлера першага беларускага баёпіка пра нацыянальнага класіка выклікала і буру захаплення (у «Фэйсбуку»), і гнеў, які мяжуе з запалохваннем (у телеграм-каналах).
Першае ў абагульненні не мае патрэбы: захапленне – яно, як вядома, і ў Афрыцы будзе захапленнем. Другое ж абагульнена калегам на сайце «Наша Ніва» пад красамоўнай назвай «Чарнасоценцаў бамбанула ад трэйлера «Купалы».
Што адбылося?
Нацыянальная кінастудыя «Беларусьфільм» нарэшце зняла кіно з нацыянальнай гісторыі, прысвечанае галоўнаму (да гэтага часу, нягледзячы на інтрыгі апанентаў «Каяна Лупакі») паэту краіны. Варта сказаць дзякуй, паколькі наша гістарычная свядомасць мае патрэбу ў апоры на нацыянальна-культурную міфалогію, часткай якой Купала стаў па вызначэнні ўжо даўно. Цяпер фільм наблізіць яго да новага чытацкага пакалення, як заўсёды здаралася, напрыклад, пры ўдалай экранізацыі класічнага твора. Пасля «Ідыёта» Расея кінулася чытаць Дастаеўскага, пасля «Пана Тадэвуша» ў Польшчы прачнулася цікавасць да Міцкевіча, а «Пустая карона», геніяльна напомніўшы пра гістарычныя хронікі Шэкспіра, нягледзячы на ўсю паліткарэктнасць (каралеву Маргарыту, напрыклад, грае цемнаскурая акторка), аказалася штукай мацнейшай, за любую «Гульню тронаў» – для тых, хто разумее. Такім чынам, кінабіяграфія Купалы асуджаная заняць сваё пачэснае месца ў гісторыі беларускага кінематографа – незалежна ад касавага поспеху і меркаванняў крытыкаў.
Наколькі ўдалым стаў выбар галоўнага героя?
Бясспрэчна, удалым. Паэт на фоне трагічнай гісторыі – ад паўстання 1863 года да гібелі ў ваеннай Маскве 1942 года. Ёсць падстава цалкам дарэчы нагадаць пра рэвалюцыі, рэпрэсіі, моўную рэформу ды іншыя падзеі, без якіх не толькі лёс Купалы, але і лёс беларускага народа сабе не ўявіш. У гэтых адносінах хрэстаматыйны глянец, наведзены на кананізаванага класіка, асуджаны задаваць тон. А адсюль, зразумела, кідаюцца ў вочы не толькі злосным крытыкам з прарасейскіх каналаў, але і любому, хто бачыў трэйлер, буслы над лугамі, крылатыя вершнікі, верагодна, запазычаныя ў Багдановіча (так, я пра «Пагоню»), і публічнае чытанне абрыдлых для школьнікаў вершаў пра «дурнога мужыка». Нікуды не падзенемся. Хрэстаматыя.
Фільму ніхто з нас пакуль не бачыў. Таму пра трэйлер і размова. А трэйлер ад фільма адрозніваецца падкрэсленай перанасычанасцю вобразаў. Магчыма, кандэнсацыя гэтых самых буслоў і вершнікаў у самым кіно будзе значна ніжэйшай, і галоўны герой будзе паказаны ўсё-ткі як фігура паўнакроўная і складаная, а не як партрэт з кінаафішы. Вельмі хацелася б. Менавіта таму добра б дачакацца прэм’еры, убачыць усё на ўласныя вочы, а потым яшчэ і паслухаць меркаванне адмыслоўцаў – гісторыкаў, літаратуразнаўцаў. Прэтэнзіі несумненна будуць, але калі ўсё абмеркаванне не звядзецца да сваркі супрацьлеглых лагераў захопленых, прабачце, ідыётаў і ідыётаў разгневаных, то наступны баёпік пра каго-небудзь з гістарычных дзеячаў Беларусі – а яго з’яўленне я лічу практычна непазбежным і неабходным – будзе яшчэ лепшым, незалежна ад якасці баёпіка цяперашняга.
З бусламі, але без «дурных мужыкоў»
Звярніце ўвагу: я кажу «яшчэ лепшым», таму што не сумняваюся, што фільм пра Купалу будзе прыняты горача. І Зміцер і Наста Дашкевічы павядуць на яго сваіх дзяцей. І такіх сямейных гледачоў будзе шмат – паколькі было шмат гледачоў у «Тутэйшых», пастаўленых некалі Мікалаем Пінігіным. А значыць, фільм як грамадзянская акцыя дасягне пастаўленай мэты. За што ўпершыню можна падзякаваць роднай дзяржаве.
І тут важна, каб ён дасягнуў і мэты мастацкай. Таму што памятаю адну праграму беларускага тэлебачання эпохі Генадзя Бураўкіна. Называлася яна «Запрашаем на вячоркі». У тэлевізары з’яўлялася група цалкам аўтэнтычных бабуль, якая суправаджалася двума ці трыма аўтэнтычнымі дзядулямі, якія разыгрывалі ролі маладых дзяўчат і хлопцаў, якія спявалі песні сваёй маладосці. Яно, нібыта, было правільна, таму што і бабулі, і дзядулі былі цалкам шчырымі і песні памяталі. Толькі вось жыць пасля гэтых праграм не хацелася: маладосць сышла з абраду, і народная песня выглядала здабыткам пакалення, асуджанага на хуткае развітанне з намі.
У выпадку з Купалам і трэйлерам відавочна: эстэтыка новага фільма цалкам сучасная. Бусел кружляе на роднай хатай не менш эфектна, чым цмокі ў «Гульні тронаў» або «Хобіце», так што карцінка будзе запатрабаванай. Пытанне ж пра тое, наколькі запатрабаваным застанецца верш пра дурнога мужыка, адрасаваны – і гэта зразумела – не стваральнікам фільма, а распрацоўнікам школьных праграм па літаратуры. Таму чакаем наступны крок роднай дзяржавы: сучаснае выданне Купалы, здольнае захапіць маладога чытача. Ну, каб з бусламі, але без «дурных мужыкоў». Хочацца жывую, а не заімшэлую класіку. І рэакцыя на трэйлер фільма Уладзіміра Янкоўскага – таму сведчанне.
Рэдакцыя можа не падзяляць меркавання аўтара.
