Калядныя святы для кагосьці суцэльная магія, а некаму – нагода добра пад’есці, паспяваць ды пабачыцца са сваякамі. Пра традыцыі, якія мы беражэм у сваіх сучасных кватэрах, і пра тое, без чаго Каляды не магчымыя, распавядаюць беларускія артысты і творцы.
Ніка Сандрас, мастачка:
Мае Каляды – сямейнае свята. Без гасцей. Гэта асаблівы час, калі я ўзгадваю маіх продкаў, думаю пра тое, адкуль я, пра дзяцінства. Мы аздабляем ялінку. Абавязкова ходзім на прагулку. Купляем што-небудзь прыемнае, падарункі адзін аднаму. Можам зʼездзіць на могілкі да бацькоў.
Я гатую вячэру, накрываю на стол, запальваю свечкі. І мы з мужам святкуем удваіх. Наступны дзень мы гэтаксама спакойна праводзім удома. Гэта самае ціхае і хатняе свята. Адзначаем Каляды мы па еўрапейскай традыцыі 24 і 25 снежня. Кулінарных правілаў няма, кожны раз гатую нешта іншае. Летась увогуле баршчу наварыла, і мы смяяліся, што гэта калядны боршч. Але часцей за ўсё – салацікі, рыбу. Мяса мы амаль не ямо.
Кацярына Ааро, пісьменніца, Францыя:
Я вырасла ў сямʼі, дзе Каляды не адзначалі. Новы год быў дазволеным і любімым святам, а Каляды рэабілітавалі толькі нядаўна. Таму для мяне гэта свята, якое я выгадавала са збожжа сваёй веры. Яно складаецца з песень і страваў, пра якія я прачытала ў кнігах, з калядных вершаў Бродскага, які пісаў іх кожны год 25 снежня, і з майго жадання цуду. У мяне няма аднаго спосабу святкаваць Каляды, я кожны раз прыслухоўваюся да сябе і знаходжу новы. І цуд усё роўна штогод адбываецца.
Алена Мікульчык, кухар:
Гэта заўжды чаканне цуду і добры настрой. У савецкія часы мы, гарадскія дзеці, бегалі па кватэрах і калядавалі. Ну як калядавалі – ніхто ж нас не вучыў, як трэба, вось і рабілі, хто што можа. Адзін хлопец дзесьці пачуў, што трэба казаць так: «Калядуем, калядуем, каўбасу чуем!» І мы ўсім гуртам, як дурныя, толькі гэта і паўтаралі. Што нам толькі не давалі: і цукеркі, і мандарыны, і яблыкі, і печыва. Вось толькі каўбасу ніхто не кінуў у наш мяшок.
Ужо пазней мне пашчасціла патрапіць на сапраўдныя каляды ў вёску. От дзе былі прыгожыя калядныя песні! І каза, якой «каб яна ўстала, дайце кавалак сала», і кажухі навыварат. І добры такі мяшок з-пад бульбы для пачастункаў. І каўбаса была. Сапраўдная, хатняя, пальцам пханая. З той пары Каляды для мяне – заўсёды колца духмянай, з водарам часныку і спецый, пальцам пханай каўбасы.
Гадоў дваццаць таму знайшла стары рэцэпт, як гатаваць груцу на куццю, каб яна была смачнай: спачатку крупу трэба замачыць на 12 гадзін, прыкладна на два пальцы каб вады было. Потым зліць ваду і дадаць малако, таксама на 2 пальцы. Давесці да кіпню, і адразу рондаль, у якім варацца крупы, паставіць у большы па памеру рондаль з вадой, у так званую «паравую лазню», тады крупы гатуюцца на невялікай тэмпературы і не прыгараюць. Трэба толькі сачыць, каб вада не выкіпала і патроху падліваць гарачае малако ў груцу. А варыць прыйдзецца доўга – па старажытным рэцэпце амаль 6 гадзін. Я толькі пару разоў вытрымала гэты тэрмін, часцей за ўсё майго цярпення хапала 3-4 гадзіны. Груца атрымліваецца, дзякуючы такой тэхналогіі, надзвычайна смачнай і далікатнай. Далей – у гатовую кашу дадаць мёд, разынкі, арэхі і мак. Мак старыя людзі раяць заліць кіпенем, вытрываць 10-15 хвілін, зліць ваду, расцерці ў спецыяльнай ступцы да белага колеру і толькі потым дадаваць у куццю. Але мне падабаецца, калі маленькія крупіначкі маку хрусцяць на зубах, таму я яго толькі распарваю і адразу змешваю з куццёй.
Калі куцця астыне, яе шыкоўна выкладаць у шкляныя келіхі ці крэманкі, упрыгожваць узбітымі вяршкамі, цукатамі і свежай мятай. Атрымліваецца сапраўдны сучасны дэсерт. З гаршчэчка, як рабілі нашы продкі, мне ўжо куццю есці не так смачна, як з вытанчанага шклянога посуду. Я дастаю сваю любімую срэбную лыжачку, дакладную копію лыжачкі Людовіка XIV, якую я прывезла з Вэрсалю, і пачынаю каштаваць сваю куццю. Мне радасна і хораша. Вось такія ў мяне Каляды.
Канстанцін Гарачы, музыка:
Каляды для мяне – гэта радасць і надзея, якія нас абʼядноўваюць. А немагчымыя яны без любові ў сэрцы. Яшчэ гэта традыцыя: 24 снежня – касцёл, 25 – качка з яблыкамі і падарункі.
Вераніка Круглова, музыка, Берлін:
У Берліне мы святкуем з сябрамі ўсе святы кола году, самы галоўны з якіх – Ёль (свята зімовага сонцастаяння). Збіраюцца зусім розныя людзі з розных краін. Спяваем па беларуску, расейску, украінску. Сёлета мы рыхтуем калядкі, якія заспяваем для немцаў. Я гатую шубу, бабуля – фаршырованыя блінчыкі, а Ільзэ – гуся, якога адмыслова замаўляе на ферме, ён вельмі доўга пячэцца ў духоўцы. Дзеці ў гэты час аздабляюць ялінку. Пасля вячэры ўрачыста ўручаем падарункі, шмат спяваем, граем на раялі, гітарах, перкусіі.
Святлана Анікей, акторка:
Каталіцкае Раство мы пачнем святкаваць упершыню сёлета, бо гэта свята Яна, майго сябра. Бабуля нас вучыла, што Раство – сапраўднае свята, у адрозненні ад Новага году. А савецкая школа вучыла іначай. Таму мы адзначаем усе святы, а падарункі робім спантанна, хто каму хоча і ў любы час. Гэтак сама і з царквой – ходзім не па раскладзе, а па адчуванні. Амаль адмовіліся ад мяса. Штогод я раблю што-небудзь, каб здзівіць сваіх блізкіх, але стараюся, каб не пераядалі.
Андрэй Федаренка, пісьменнік:
У нас у вёсцы на Мазыршчыне Каляды адзначалі толькі па старым стылі, з 6 студзеня па 19. Малымі мы хадзілі па хатах калядаваць з драўлянай казой, упрыгожанай штучнымі кветкамі і навагоднім «дожджыкам», у якой у такт спевам ляпаў драўляны «язык», калі шморгаць за вяровачку. Людзі былі ў замілаванні, што малыя дзеці так хораша спяваюць па-беларуску, і давалі капейкі ці нават рублі. Маці казала: «Хіба гэта Каляды, вось у наш час былі – з «зоркай», са старымі песнямі, у кажухах вывернутых, усё як у фільме «Вечары на хутары бліз Дзіканькі». А цяпер ужо я кажу: «Вось мы раней казу спявалі, не тое што цяпер».
Сяргей Харэўскі, культуролаг, выкладчык:
У нашай сям’і спакваля склаліся свае Калядныя завядзёнкі. Дома мы робім посны вігілійны стол, што цяпер сабраць нескладана, а для дзіцёнка нават забаўна, балазе гэта супадае з памкненнямі трымацца здаровага харчавання. Сёлета асноўная страва на Вігілію – каша з гарбуза і морквы, з рысам, сухафруктамі ды спецыямі. Пад абрус кладзем каліўца сена, каб цягаць з-пад яго пасля саломінкі, варожачы на добры год. У доме мусіць пахнуць елкамі і сенам! Лапнік хваёвы я здабываю на рэштах ёлачных базараў, робім букецікі ў кожны пакой. На вакне, яшчэ за тыдзень, вешаем дыхтоўную «бетлеемку» – дызайнерскую, масіўную драўляную, што жонка колісь прывезла з Аўстрыі. Яе ж сябры, у свой час, падасылалі розных дэкарацыяў з Нямеччыны, якімі, уперамешку з нашымі саламянымі, крышталёвымі ды ільнянымі анёлкамі і мікалайкамі, упрыгожваем кватэру. І вядома ж, пару гірляндаў мігацяць на вокнах. Я выцінаю з паперы разам з дачкою розныя забаўныя дэкарацыі на вокны.
24 снежня імкнемся трапіць на імшу ў касцёл Сымона і Алены, бярэм аплаткі, а пасля далучаемся да працэсіі ў бок помніка Адаму Міцкевічу, дзе ўжо традыцыйна ладзяцца «Калядныя сустрэчы» з дэкламацыямі вершаў. Гэтая ўрачыстасць задае годны і радасны камертон гэтым дням.
Уначы пры свечках глядзім трансляцыі святочных імшыў, разбіраем падарункі, што паскладалі адзін аднаму пад ялінку (старую, штучную, з даўнімі, яшчэ майго дзяцінства, цацкамі). Раніцай – кава, бліны ды аладкі, шкварачкі ды смятанка! Абавязкова ходзім у Архікатэдру, бо, да ўсяго, дзецям там даюць гасцінцы. Ну, і бэтлеемка, сапраўдны ослік – там заўсёды радасць, пераключэнне ад рэчаіснасці ў самым цэнтры Менску. А пасля касцёлу ідзем да бацькоў абменьвацца падарункамі.
На абед дома – нешта загадзя падрыхтаванае. Сёлета, бадай, будзе бараніна тушаная з капустаю, чарнаслівам і яблыкамі. Святы – крыху клопатна, затратна і знясільна, але напаўняе гэтыя дні сэнсам і глыбокім зместам. Ну і помніцца гадамі.
Аляксандр Філіпенка, пісьменьнік:
Я дарослы, невясёлы, сумны чалавек, і для мяне, да шчасця ці на жаль, гэтыя святы значаць мала. Адзінае, я разумею, як шмат яны значаць для майго сына. Думаю, мы адзначаем святы роўна гэтаксама, як і іншыя людзі навокал. Хіба што, мой 8-гадовы Ромка вельмі клапоціцца пра прыроду, таму ялінка, якая прыязджае да нас – асаблівая. Спецыяльныя людзі нам яе прывозяць, а потым забіраюць і зноў саджаюць у зямлю ў лесе. Сёлета я прапаную ўвогуле не мучыць дрэваў, а зрабіць ялінку з кніжак. Думаю, так мы і зробім! Усім жадаю быць шчаслівымі.
Вольга Гардзейчык Belsat.eu
