Пахаванне іранскага генерала Касэма Салеймані, забітага ракетаю на загад прэзідэнта ЗША, вылілася ў крывавае месіва. Мільён людзей узялі ўдзел у цырымоніі развітання з парэшткамі начальніка іранскага спецназу, 200 чалавек параненыя, 50 загінулі. У параўнанні з мільёнам, вядома, лічба не ўражвае.
Але я ўспомніў пра іншае пахаванне. Пахаванне генералісімуса Савецкага Саюзу, генеральнага сакратара ЦК КПСС Іосіфа Сталіна. Яно адбылося ў Маскве, 9 траўня 1953 года. Так атрымалася, што мне ёсць што ўспомніць з гэтай нагоды – хоць мяне там і не было.
Там была мая мама. Тая дзяўчына, якой у будучыні, праз адзінаццаць гадоў наканавана было стаць маёй мамай.
У 1952 годзе ад Гарадзенскай тытунёвай фабрыкі Валянціну Фядуту паслалі на Вышэйшыя курсы работнікаў харчовай прамысловасці. У мамы не было да таго часу ні вышэйшай, ні сярэдняй спецыяльнай адукацыі. А работніцай яна лічылася добрай і перспектыўнай. І дырэктар адправіў яе на курсы – каб у паскораным парадку яна магла атрымаць дыплом.
У Маскве маму і заспела смерць правадыра сусветнага пралетарыяту.
Паводле яе ўспамінаў, плакалі ўсё. Плакалі шчыра. Дарослае жыццё прайшло пры Сталіне (хоць колькі было таго жыцця – мама нарадзілася ў 1925 годзе), з яго імем звязвалі заканчэнне вайны, так што плакалі ад адчування невядомасці. Невядомасць, нявер’е ў будучыню заўсёды спараджаюць страх і слёзы.
Яны з сяброўкай вырашылі ісці развітвацца з правадыром. Чаму? «Дуры былі», – потым, праз шмат гадоў мама распавядала мне гэтую гісторыю ды ўздыхала.
Яны ішлі нейкімі вузкімі маскоўскімі вуліцамі, спрабавалі абыйсці ачапленне і трапіць на Красную плошчу. Спачатку людзі ішлі неяк натуральна, паміж імі была нейкая адлегласць. А потым гэтая адлегласць станавілася ўсё менш і менш…
Міліцыя не магла нікога спыніць. Натоўп убіраў у сябе міліцыянтаў, як губка ўбірае ваду.
Коннай міліцыі было прасцей. Коні дзіка ржалі, але супраціўляліся інерцыі руху. Да таго ж, у конных міліцыянтаў у руках былі бізуны. Страляць па тым, хто плакаў, было нельга, але бізунамі іх біць ніхто не забараняў.
Двух дзяўчат, якія галасілі і якіх ухапіла натоўпам, заўважыў конны міліцыянт, калі тыя праходзілі побач. Ён крычаў на іх, казала мне потым мама, але яны не чулі голасу і не разумелі, што ён крычыць. Толькі бачылі скажоны крыкам рот.
І тады ён пачаў біць іх бізуном. Біў моцна.
У спробе ўвярцецца ад нагайкі дзяўчыны неяк незаўважна для сябе выбіліся з натоўпу і змаглі спыніцца. Яны стаялі і плакалі. Як жа так, думалі яны, нам жа трэба развітацца з правадыром. Як мы будзем жыць, калі не развітаемся?
Вось так і жылі яны потым. Проста жылі. А той, каго не выратаваў ад цісканіны бізун коннага міліцыянта, мог і не выжыць. Афіцыйных дадзеных пра тое, колькі людзей растапталі натоўпам, няма дагэтуль. Паводле некаторых дадзеных – каля чатырохсот. Калі параўноўваць з лікам рэпрэсаваных – няшмат. А калі з агульнай колькасцю насельніцтва СССР – так і пагатоў.
Паэт Герман Плісецкі пісаў потым у паэме «Труба»:
Вперёд, вперёд, свободные рабы,
достойные Ходынки и Трубы!
Там, впереди, проходы перекрыты.
Давитесь, разевайте рты, как рыбы.
Вперёд, вперёд, истории творцы!
Вам мостовых достанутся торцы,
хруст рёбер и чугунная ограда,
и топот обезумевшего стада,
и грязь, и кровь в углах бескровных губ.
Вы обойдётесь без высоких труб.
«Труба» – гэта Трубная плошча ў Маскве. Недзе там, на падыходзе да Трубнай, маму і спынілі бізуном.
Чаму яны ўсё ішлі туды? Ніхто ж не прымушаў. Ніякія ідэолагі ня зганялі іх па разнарадцы, ня адзначалі «галачкай» у ведамасці, каб потым даць «адгул». Самі ішлі. Таму што верылі – да фанатызму.
Дыктатуры патрэбныя фанатыкі. Толькі яны ставяць трупы ў іерархіі каштоўнасцяў вышэй за жывых людзей. Толькі дзеля іх, у памяць пра іх, яны гатовыя забіваць і ахвяраваць сабой.
Вось цікава, у амбасадзе Ірану ў Менску напэўна адкрыли кніга спачуванняў з нагоды трагічнай гібелі вялікага сына іранскага народа Касэма Сулеймані? Колькі там пакінулі подпісаў шараговыя менчукі? Думаю, не так і шмат. Ва ўсялякім выпадку, калі натоўп быў, нам бы пра гэта ўжо паведамілі.
Але – гэта не наш правадыр. У нас на гэты раз усё жывыя.
Рэдакцыя можа не падзяляць меркавання аўтара.
