Гісторык Алесь Краўцэвіч
У Горадні збіраюцца ўсталяваць помнік ваенспецу па барацьбе з крыжакамі. Але як ён выглядаў?
У цэнтры гораду мае з’явіцца помнік Давыду Гарадзенскаму – змагару з крыжакамі ды сваяку князя Гедыміна. Помнік мае з’явіцца па хадайніцтву гарадзенскай епархіі БПЦ, аплочвае праект – фундатар, чыё імя пакуль не называецца.
Цяпер на сайце гарвыканкаму трывае апытанне датычна аптымальнага месца для ўсталявання помніка: гэта можа быць і цэнтральная плошча Савецкая, і перакрыжаванне вуліц Замкавай і Давыда Гарадзенскага. Цікава, што абмяркоўваецца месца ўсталявання, але нідзе няма нават намёкаў на вонкавы выгляд помніка.
Пра ролю Давыда Гарадзенскага ў нашай гісторыі ды знешнасць «адмыслоўца па барацьбе з крыжакамі» мы пагутарылі з прафесарам Алесем Краўцэвічам.[/vc_column_text]
Гісторык Алесь Краўцэвіч
Давыд Гарадзенскі быў ваяводам, прычым у дзяржаве займаў высокае становішча: у пазнейшай хроніцы адзначана, што ён быў жанаты з дачкой вялікага князя Гедыміна, то бок парадніўся з кіруючай дынастыяй. Канешне, гэта персанаж не такі значны як Вітаўт або Баторый, але гэта герой, які можа прымірыць усіх: і патрыётаў, і русафілаў, і праваслаўных, і нацыяналістаў, і ГБ-істаў… Усіх, акрамя каталікоў і немцаў, бо ён з імі ваяваў.
У тыя часы не так часта даходзіла да вялікіх бітваў, бо не было вялікага войска: у гарадах ці замках немагчыма было б яго пракарміць. Таму трымалі невялічкую каманду дружыннікаў. Тактыка была простая: патаемна сабраць войска і напасці на варожую тэрыторыю нечакана. Паходы працягваліся нядоўга: наляцелі, парабавалі, папалілі, узялі палонных і назад. Трэба было зрабіць усё так хутка, каб войска абаронцаў не паспела сабрацца.
Рэканструкцыя ваяра часоў Давыда Гарадзенскага
Рэканструкцыя крыжака
Спусташэнне тэрыторыяў – нармальная практыка для вайны таго часу. Ваяры Тэўтонскага ордэну, якія гэтым займаліся мелі нават свой назоў – «рэйзы». Такімі рэйды тэўтонцы ладзілі на тэрыторыі язычнікаў, пакуль тыя не пакорацца ордэну. Давыд Гарадзенскі плаціў ворагу «той жа манетай» – хронікі, напрыклад, кажуць пра яго спусташальны паход у 1326 годзе ажно ў ваколіцы Франкфурту!
Давыда Гарадзенскага адмыслова запрашалі ў Пскоў, каб дапамог у барацьбе з Інфлянцкім ордэнам. То бок жыхары Пскова прасілі Гедыміна, каб прыслаў ім менавіта Давыда Гарадзенскага. Гэта з аднаго боку ўскоснае сведчанне, што той быў сынам пскоўскага князя Даўмонта. З іншага боку – прызнанне яго адмыслоўцам у барацьбе з крыжакамі, які добра ведае гэтую справу. Гэта была яго спецыялізацыя, бо ў сярэднявеччы і тактыка, і ўзбраенне залежылі ад суперніка.
Напрыклад, маскоўскае войска XIV ст. фактычна не ведала мячоў ды цяжкага ўзбраення, бо ваявала ў стэпах: гэта была лёгкая конніца з лукамі. У нас жа, паколькі мы ваявалі з Ордэнам, былі перанятыя заходнееўрапейская тактыка ды ўзбраенне.
Зброя, якой карысталіся ў часы Давыда Гарадзенскага
Месца пахавання Давыда Гарадзенскага дагэтуль невядомае. Але мне хочацца падтрымаць легенду, згодна якой ён ляжыць каля Каложскай царквы: ён несумненна быў адным з фундатараў самой царквы і мужчынскага манастыра пры ёй. Як вядома, фундатараў у такіх выпадках хавалі акурат пры цэрквах. Таму, сімвалічную магілу Давыду можна было б ставіць акурат каля Каложы.
Паводле легенды, Давыд пахаваны ля Каложскай царквы
Камень Давыду Гарадзенскаму каля Каложы
Помнік Давыду, пры ўсёй павазе, не мае стаяць на цэнтральнай плошчы. Там мае стаяць конны манумент Вітаўту або Баторыю. А Гарадзенскі мог бы стаяць на Старым замку – дзе ён жыў і ваяваў. Магчыма, каля Барысаглебскай (Каложскай) царквы, дзе зараз стаіць камень. Ён быў значнай фігурай, але для цэнтральных плошчаў больш пасавалі б персанажы агульнанацыянальнага і еўрапейскага значэння.
Натуральна, што Давыда трэба выяўляць у зброі, на кані. У нашым музеі вісіць узор узбраення, знойдзенага пад Горадняй. Яго ў 1980-я перадалі мне школьнікі, якія выпадкова знайшлі гэты скарб. Гэта зброя канца ХІІІ – пач. XIV стст., выразна ўсходнеславянская, «русінская». Там ёсць і меч, і шалом, і дзіда, і дроцік, і фібула на плашч… поўны набор.
Літаграфія мастака Уладзіміра Басалыгі, 1991 год
Ёсць апісанні знешнасці Кейстута або Альгерда, а вось Давыда Гарадзенскага, на жаль, не захавалася. Мае быць, безумоўна, барада – гэта відаць па тагачасных мініятурах. Такая была мода, таксама як і ў рыцараў Тэўтонскага ордэну. Тып твару, найхутчэй, балта-славянскі, мяшаны, бо яго бацька быў пскоўскім князям Даўмонтам.
Наагул, твар трэба прыдумляць – як прыдумляў абліччы польскі мастак Матэйка. І рабіць гэта так, каб пасля гэты твар хацелася змясціць на дзяржаўных грошах.
АК, belsat.eu