Беларусь у стане «лёгкай псіхіятрычнай шызафрэніі»: лекар аб праблемах сучаснай псіхіятрыі
Разлады псіхікі вядомыя чалавецтву даўно, але стаўленне да хворых людзей мянялася. Ім спачувалі, іх ухвалялі, але часам і адкідалі. На лекцыі, зарганізаванай клубным домам «Адкрытая душа» ў Менску, беларуска-польскі псіхіятр Канстанцін Мінкевіч распавёў, як псіхіятрыя станавілася больш гуманная і якія цяпер пытанні ёсць у сістэме псіхалагічнай дапамогі ў Беларусі.
Як псіхіятрыя перайшла ад кайданкоў да Фрэйда
Першы крок да гуманізацыі псіхіятрыі зрабілі пры канцы XVIII стагоддзя ў Францыі, калі з пацыентаў псіхічных шпіталяў знялі кайданкі. Доўгі час псіхіятрыя мела выразную біялагічную скіраванасць.
На пачатку XX стагоддзя людзей лекавалі гэткімі метадамі, якія сучасны чалавек успрымаў бы як інквізіцыю: электрасутаржная тэрапія (ужываецца і цяпер, але для іншых мэтаў), інсулінатэрапія, лобатамія.
Усё змянілася са з’яўленнем псіхааналізу, да людзей пачалі ставіцца з большаю ўвагай у параўнанні з традыцыйнаю псіхіятрыяй. У Заходняй Еўропе з’явілася супольнасць псіхіятраў, якія адстойвалі правы пацыентаў і прытрымліваліся антыпсіхіятрычнага падыходу – рух, які быў апазіцыяй тагачаснай псіхіятрыі. Напрыклад, антыпсіхіятры лічылі, што пацыенты не мусяць утрымлівацца ў шпіталях. Паводле Канстанціна Мінкевіча, антыпсіхіятрыя дапамагла вярнуць псіхіятрыю да правоў чалавека.
«Асноўны падыход у Беларусі цяпер – забараніць»
У Савецкім Саюзе антыпсіхіятрыі не было, і сама псіхіятрыя разглядалася, хутчэй, як карны інструмент. У СССР лічылася, што ўсіх трэба лекаваць нейралептыкамі ды электрасутаражнаю тэрапіяй, а з пацыентамі не варта размаўляць.
– У 90-ыя, калі адкрылі межы, прынялі закон аб псіхіятрычнай дапамозе і правах грамадзянаў. Тады ж з’явіліся псіхіятры, якія больш гуманна працавалі з пацыентамі, – распавядае адмыслоўца.
Канстанцін сцвярджае, што Беларусь перабывае ў стане «лёгкай псіхіятрычнай шызафрэніі». На паперы мы маем шмат добрага, але далёка не ўсё адбываецца на практыцы. Асноўны падыход у Беларусі цяпер – забараніць.
– У нас ёсць закон аб правах пацыентаў ды вялікая колькасць добра падрыхтаваных псіхіятраў, якія за правы пацыентаў. Але ў той жа час у нас ёсць процьма пастановаў, якія абмяжоўваюць правы пацыентаў, – кажа доктар.
У першую чаргу гаворка ідзе аб псіхіятрычным уліку, праз які людзі з пэўнымі дыягназамі не могуць кіраваць машынай, маюць складанасці з працаўладкаваннем. Вялікаю праблемай застаюцца псіхіятрычныя інтэрнаты ды інстытут недзеяздольнасці, дзякуючы якому пацыенты псіхіятрычных дыспансераў жывуць у стане юрыдычнай смерці. Яны не могуць размяркоўваць свае грошы, працаваць, нават жаніцца або атрымліваць спадчыну.
Чаму «псіхам» патрэбныя нейкія правы?
Сярод іншых праблемаў: прымусовае лекаванне і шпіталізацыя. Паводле закону яны магчымыя толькі па рашэнні суда. Але насамрэч пацыентаў могуць прымусіць падпісаць адпаведныя паперы. Дакладнай статыстыкі такіх выпадкаў няма, але Канстанцін лічыць, што яны здараюцца досыць рэгулярна.
– Чалавек можа жыць у невялічкім горадзе, дзе на ўвесь раён – адзін псіхіятр, які скончыў універсітэт у 1973 годзе, калі існаваў толькі дыспансерны ўлік… Дык гэты псіхіятр і ставіць усіх на ўлік паводле звычкі, – кажа Канстанцін.
Іншы выклік – неразуменне грамадства, чаму «псіхам» патрэбныя нейкія правы.
– У нас не разумеюць, чаму псіхі хочуць нейкія правы, чаму яны ўвогуле не ў клініцы? – зазначае адмыслоўца.
Уплывае на сітуацыю і пасіўнасць саміх пацыентаў.
– Яны вельмі памяркоўна ставяцца да дыскрымінацыі. Нельга працаваць або кіраваць машынаю – ну што тут зробіш, бывае, – падкрэслівае псіхіятр.
Паводле звестак Міністэрства аховы здароўя, з 2010 да 2015 года колькасць пацыентаў з псіхічнымі разладамі, якія падпадаюць пад абавязковае дыспансернае назіранне, значна вырасла. Перадусім адмыслоўцы адзначаюць рост неўрозаў. Падрабязней са звесткамі можна пазнаёміцца тут.
