Оскар Смульскі – былы дробны польскі чыноўнік. Пастанавіў заняцца бізнесам, а менавіта – інвестыцыямі. На сваё няшчасце, сваю дзейнасць ён звязаў з Беларуссю ды заангажаваўся пабудоваю 2 фабрык на тэрыторыі ўсходняй суседкі. Скончылася гэта не толькі стратаю ўласных сродкаў. Беларускі гаспадарчы суд прызначыў яму штраф памерам… $ 800 тыс.!
Нядаўна ў офісе бізнесоўца з’явіўся судовы выканаўца, які спрабуе спагнаць гэты штраф, бо польскі суд прызнаў вырак правамоцным. Бізнесоўца пратэстуе: у Беларусі на працэс не дапусцілі сведак абароны і прадстаўніка фірмы. Оскар Смульскі цягам усёй гэтай гісторыі зазнаў нервовы зрыў, а цяпер вымушаны змагацца за сваю рэпутацыю.
Лукашэнка дае загад
“Я заўсёды браўся за маштабныя справы. Калі быў старастам у гміне, то зарганізаваў здабыццё газу і нафты. Глядзелі на мяне са здзіўленнем, але цяпер гміна атрымлівае ад гэтага прадпрыемства найбольшыя падаткі”, – зазначае спадар Смульскі ў адказ на пытанне, чаму пастанавіў заняцца інвеставаннем у Беларусі.
Фірма “Bio-eko” запрасіла прадстаўнікоў Гарадзенскай вобласці ў польскі Калобжэґ, каб паказаць ім, як выглядае вытворчасць, што магла б паўстаць і ў Беларусі. Кіраўнік вобласці Уладзімір Саўчанка даваў зразумець, што сябруе з Лукашэнкам і мае сродкі на пабудову аналагічнай фабрыкі.
“Bio-eko” атрымала тэндэр на будаванне фабрыкі вырошчвання шампіньёнаў памерам прыблізна $ 10 млн, якая б штодня давала “ўраджай” 10 т грыбоў. Таксама ўмовы тэндэру ўлічвалі збудаванне інфраструктуры для перапрацоўвання адкідаў вытворчасці коштам прыблізна $ 6,5 млн. Фірма перадусім адказвала б за самое будаванне, перанос заходніх ноу-хау на беларускую зямлю. У кастрычніку 2008 года падпісалі дамову, паводле якой інвестар забавязаўся заплаціць 30 % агульнай сумы ў якасці задатку.
Добры пачатак
Напачатку ўсё ішло вельмі добра. Да супрацы запрасілі вядомага архітэктара Леха Вайтасіка, а таксама фірму-лідара паводле продажаў абсталявання для такіх фабрык – “Champion”. Польскаму боку ўдалося перамагчы бюракратычныя праблемы ды прайсці экспертызу праекту ад беларускага міністэрства архітэктуры і будаўніцтва разам з дазволам на будаванне.
Кіраўніцтва Гарадзенскай вобласці ўжо заплаціла частку грошай за распрацоўванне і перадаванне будаўнічага праекту – прыблізна $ 800 тыс. Але нечакана выявілася, што насамрэч вобласць не мае сродкаў на далейшае фінансаванне, выдаткаваныя грошы з бюджэту – увогуле не прызначаліся на інвеставанне. А значыць, былі выплачаныя незаконна.
Над запланаванаю інвестыцыяй згусціліся хмары. Заходні “BRE Bank”, які дае крэдыты пад інвестыцыі ў Беларусі, заявіў: беларускі бок не выплочвае належных адсоткаў, а таму банк устрымаецца ад фінансавання такіх праектаў. Да таго ж, сродкаў на будаванне не мелі і гарадзенскія ўлады. Паводле дырэктара “Bio-eko”, беларускі бок фальсіфікаваў дакументы і хлусіў, што грошы перадалі ў “Белаграпрамбанк”, які абслугоўваў інвестыцыю з беларускага боку. На аргумент, што існуе дамова і графік інвестыцыі, дырэктар упраўлення будаўніцтва аблвыканкаму Валерый Касароў адказаў, што “паперы – гэта паперы, а жыццё – гэта жыццё”.
Сустрэча ў Аўгуставе
Пасля таго, як пералічылі першы транш за праект, Касароў стаў паводзіць сябе вельмі нервова.
“Мы адмовіліся будаваць фабрыку за ўласныя грошы і адклікалі сваіх працаўнікоў, хоць ужо былі падрыхтаваныя 2 пляцоўкі для будоўлі, прывезеныя вагончыкі для будаўнікоў, частка будаўнічых матэрыялаў. Усё гэта ў выніку прапала”, – падкрэслівае Оскар Смульскі. Ён дадаў, што беларускі бок падпісаў пратакол прыняцця часткі працы, але гэтак і не заплаціў.
Суд і вырак
Справа трапіла ў гарадзенскі суд. Паводле Смульскага, спачатку справаю займалася суддзя, якая не хавала разумення сітуацыі, у якой апынулася польская фірма, але неўзабаве яе ад справы адхілілі. Дырэктар фірмы не ехаў у Беларусь, бо баяўся, што яго арыштуюць, таму інтарэсы “Bio-eko” рэпрэзентаваў дырэктар беларускага філіялу.
“Мы хацелі прадастаўлення дакументаў і допыту сведак – спадара Касарова, кіраўніка вобласці і чыноўнікаў, якія вялі з намі перамовы. Але суддзя сказаў, што ніякіх сведак не будзе, і не пусціў дырэктара філіялу ў залу суда. У лютым 2012 года мы атрымалі вырак, у якім нас прызнаюць вінаватымі ў тым, што самавольна пакінулі пляц будовы і за кожны дзень прастою прысуджаецца штраф. Дзіўным чынам штраф склаў роўна столькі, колькі беларускі бок заінвеставаў напачатку – $ 800 тыс. Што цікава, фірме прад’явілі абвінавачанні толькі за спазненні ў працы пабудавання самой фабрыкі, а вось што да пабудовы інфраструктуры для перапрацоўвання адкідаў – прэтэнзіяў не было”, – дадае дырэктар польскай фірмы.
У офіс беларускага філіялу прыйшлі міліцыянты і сканфіскавалі ўсе дакументы разам з праектам. Працаўнікоў дапытваў КДБ. “Касароў казаў мне, што яны такіх справаў ніколі не прайграюць і што неабходны вырак суддзя даведваецца праз тэлефон. Калі я штосьці сказаў пра апеляцыю, той адказаў, што вырак у Менску будзе дакладна такі самы, а калі я буду яшчэ супраціўляцца, то штраф з $ 800 тыс. можа ператварыцца ў $ 5 млн”, – распавядае Смульскі.
У студзені 2010-га сваю пасаду страціў Уладзімір Саўчанка. Новы кіраўнік вобласці ўвогуле не хацеў і чуць пра сумеснае фінансаванне інвестыцыі.
Беларускі вырак выконваюць у Польшчы
Нядаўна ў польскую фірму прыйшоў судовы выканаўца з патрабаваннем выплаціць штраф паводле выраку беларускага суда. Беларусь і Польшча у 1994 годзе падпісалі дамову аб прававой дапамозе ў грамадзянскіх і гандлёвых справах. Польскаму суду, каб прызнаць вырак законным, было дастаткова факту, што ён уступіў у законную сілу і асуджаныя паінфармаваныя пра вынік.
Двухбаковую дамову аб супрацы падпісалі яшчэ калі падавалася, што беларуская судовая сістэма стала на шлях эвалюцыі ў кірунку заходняга правапрымянення. Пазней сітуацыя памянялася, а дамова – засталася. У сакавіку юрыста Смульскага наведалі госці з Горадні ды прасілі перадаць, каб той “аддаў хаця б мільён”, інакш атрымае наступную справу.
“Не інвестуйце ў Беларусі”
“Я быў падаўлены той сітуацыяй і нават на некаторы час перастаў займацца бізнесам – праблемы ў Беларусі ўдарылі і па маім сямейным жыцці”, – гаворыць Смульскі. Бізнесоўца засцерагае іншых ад інвеставання ў Беларусі: “Мой досвед паказвае, што супраца з той краінаю можа быць толькі паводле формулы “вы нам – грошы, мы вам – тавар”. Адразу, з рук у рукі”.
Выканаўца ўцёк, а праект – застаўся
Пабудова фабрыкі вырошчвання шампіньёнаў не скончылася для ўладаў Гарадзеншчыны. Летась на сайце аблвыканкаму апублікавалі апісанне новага тэндэру. Чыноўнікі шукаюць ахвочага, які б на 100 % прафінансаваў бы будаванне фабрыкі. У рубрыцы пра стан рэалізацыі праекту ўказана: “гатовы праект архітэктанічны, які прайшоў дзяржаўную экспертызу”. Як чыноўнікі паведамілі “Белсату”, пошук інвестара яшчэ працягваецца.
Якуб Бернат, МЛ, belsat.eu