Апошнімі выходнымі ў Белавежскай пушчы сустрэліся даследчыкі і аматары гэтых драпежнікаў з Беларусі і Польшчы. У першай трансгранічнай «Ночы ваўкоў» узяў удзел рэпарцёр «Белсату».
«Чалавек прымае толькі тых звяроў, якія яму карысныя. А ваўкі? Многія думаюць, што яны не толькі не прыносяць карысці, але і канкуруюць з людзьмі за дзічыну. На самой справе ваўкі дазваляюць прыродзе захаваць раўнавагу. Калі мы зразумеем і пагодзімся з ваўкамі, то зразумеем і прымем усё навакольнае асяроддзе як цэласнасць», – заявіла Ірына Кашпей з грамадскай арганізацыі «Ахова птушак Бацькаўшчыны», каардынатарка акцыі з беларускага боку, падчас адкрыцця імпрэзы.
Паводле актывісткі, не ўсе ў Беларусі разумеюць, што менавіта ваўкі патрабуюць аховы – ад чалавека.
У польскай частцы Белавежскай пушчы «Ноч ваўкоў» адбываецца ўжо ў чацвёрты раз. Сёлета беларускі бок ініцыяваў правесці мерапрыемства супольна. У Беларусі ўлады не толькі не бароняць ваўкоў, але змагаюцца з імі: у 2017-м на тэрыторыі Беларусі паляўнічыя адстрэлілі 96 % папуляцыі.
На ваўка ў Беларусі можна паляваць колькі заўгодна і амаль усюды за выключэннем Палескага радыяцыйна-экалагічнага запаведніка, Бярэзінскага біясфернага запаведніка і Налібоцкай пушчы. У нацыянальным парку Белавежская пушча з 2015 года дзее мараторый на адстрэл ваўка, але не ўся тэрыторыя пушчы уваходзіць у нацыянальны парк. (Да таго ж, як стала вядома «Зялёнаму парталу», гэты мараторый маглі парушаць.)
Актывісты хочуць гэта змяніць і спачатку спрабуюць пераканаць людзей, што ваўкі не пагражаюць, а наадварот – патрэбныя ім.
«Воўк – вельмі важны драпежнік-сысун у павуцінні экалагічных сувязяў. У Беларусі ён не пад аховаю, але ў Польшчы – іншая перспектыва. Важна, каб гэтую жывёлу ахоўвалі, і падчас міжнароднай «Ночы ваўкоў» мы распавядзем як», – кажа «Белсату» Эва Мароз-Кечыньская, каардынатарка імпрэзы на тэрыторыі польскай часткі пушчы.
Зацікаўленасць тэмаю была вялізарная: заяўкі на ўдзел у імпрэзе даслала больш за тысячу чалавек з абедзвюх краінаў. Аднак арганізатары з беларускага боку маглі прыняць у суботу толькі 40 удзельнікаў з Польшчы. Такая ж колькасць беларусаў перакрочыць мяжу ў нядзелю.
З Польшчы ў Беларусь апроч непасрэдных удзельнікаў прыехалі таксама артысты і аніматары. Падляскі тэатр «Czrevo» паставіў для самых маленькіх гасцей сустрэчы спектакль «Ваўчок-маўчок». Гісторыю прыгодаў ваўчаня, сям’ю якога забілі паляўнічыя, акторы распавялі па-свойму, змяшаўшы беларускую, польскую і ўкраінскую мовы з дыялектам з ваколіцаў Бельска-Падляскага.
«Па-за моўнаю формаю нашая казка мае візуальны змест. Выявы звяроў, якія з’яўляюцца ў прадстаўленні – гэта сапраўдныя здымкі, выдрукаваныя ў натуральным памеры. Зубру мы зрабілі толькі галаву, бо рэшта не змясцілася б на сцэне. Для дзяцей найважнейшае – гэта візуальнае і эмацыйнае ўспрыняцце», – тлумачыць акторка Йоана Троц.
Польскія аніматары і настаўнікі вучылі дзяцей праз гульні. Увагу малых прыцягвала пераапранутая ў ваўка настаўніца школы з Бельска-Падляскага Аліна Якубоўская, якая вырашыла гэткім чынам падчапіць маленькім беларусам з мясцовых школаў і дзецям удзельнікаў імпрэзы захапленне гэтай жывёлай. Паводле валанцёркі, у справе аховы прыроды ўся надзея – на малодшае пакаленне. Грамадскія праекты, якія не скіраваныя ў тым ліку на дзяцей, не маюць сэнсу, кажа яна.
«Самая важная задача стаіць перад сям’ёй, – упэўненая валанцёрка. – З выхавальнікамі і настаўнікамі дзеці знаходзяцца цягам кароткага часу. Пасля яны вяртаюцца дахаты і мусяць там знайсці падтрыманне. Таму бацькі павінныя быць побач з імі, разумець і перажываць усё з дзецьмі. Яны самі павінныя перадаваць ім каштоўнасці, неабходныя для выжывання прыроды».
З гэтым пагаджаецца дакументаліст Ігар Бышнёў, які стаў спецыяльным госцем «Ночы ваўкоў». Адзін з самых вядомых беларускіх аўтараў фільмаў пра прыроду кажа, што вялікую частку сваёй кар’еры свядома прысвяціў экалагічным казкам.
«Дзеці не сапсаваныя стэрэатыпамі і нянавісцю. Таму іх можна навучыць любові да жывёлы», – кажа ён.
Ваўкі з’явіліся ў жыцці творцы вельмі рана. Яшчэ дзіцём ён узяў шчанюка ваўка, матку якога забілі паляўнічыя. Гэтым драпежнікам Бышнёў прысвяціў мноства фільмаў – напрыклад, «На ваўчыных сцежках» і «Ваўчыца Дая». Кінарэжысёр з жалем прызнаўся, што прыгоды герояў ягоных фільмах часта заканчваліся хутка і трагічна: частку ваўкоў паляўнічыя адстрэльвалі яшчэ падчас здымкаў.
Гісторыя герояў аднаго з ягоных фільмаў – сітуацыя, якая здарылася з адным з удзельнікаў сустрэчы – Дзмітрыем Шамовічам. Калі той са сваёй жонкай, Настассяй Кузмянковай, пасяліўся ў ціхай мясцовасці на беларуска-расейскай мяжы, яны знайшлі сляпых ваўчанятаў, матку якіх застрэлілі паляўнічыя. Разам са сваймі сабакамі Дзмітрый заняўся выхаваннем шчанюкоў, стаўшы альфа-самцом зграі.
Пасля гэтага цэлям жыцця мужчыны стала зразумець свет гэтых драпежнікаў. Пазней, падчас начной вандроўкі ў лес, Шамовіч прадэманструе свае здольнасці клікання ваўкоў.
Цяпер для Дзмітрыя і Насты ваўкі ёсць крыніцай утрымання: напаўдзікія звяры, якія не баяцца людзей, удзельнічаюць у фотасесіях і здымаюцца ў фільмах. Але дастаткова ім адысці ад хаты далей – і яны ўжо – цэль паляўнічых. Гэтак, напрыклад, скончыў гадаванец Дзмітрыя, самец Бой.
Ваўкоў у Беларусі ўспрымаюць як шкоднікаў – як паляўнічыя, гэтак і леснікі. Іншага меркавання, аднак, вучоныя: праведзеныя ў Беларусі, Польшчы і ЗША даследаванні сведчаць пра тое, што ахвярамі ваўкоў становяцца пераважна старыя і хворыя жывёліны, якія не цікавяць паляўнічых.
Больш за тое, прысутнасць драпежнікаў змяншае шкоду, выкліканую аленямі і казулямі, пераконваў падчас імпрэзы прафесар Крыштаф Шмідт з Польскай акадэміі навук.
Беларусы баяцца, што ваўкі нападуць на чалавека або хатнюю жывёлу. Але да гэтага іх змушае менавіта чалавек, заўважае ў размове з «Белсатам» Віктар Фянчук, які каардынуе праграмы «Аховы птушак Бацькаўшчыны» па Белавежскай пушчы. Калі б паляўнічыя не разбівалі зграі, то не з’яўляліся самотныя ваўкі, якія з рызыкай для сябе ідуць на кантакт з чалавекам. Гэтыя звяры вымушаныя шукаць ежу ў вёсках, бо не ў стане паляваць самастойна.
У выніку ваўкі знаходзяцца ў бяспецы выключна на тэрыторыі нешматлікіх запаведнікаў – напрыклад, у Белавежскай пушчы. Калі яны пакідаюць яе ў пошуках уласных тэрыторыяў, то падпісваюць сабе смяротны прысуд.
«Нашыя даследаванні з выкарыстаннем перадатчыкаў GPS паказалі, што пасля таго, як яны пакідаюць запаведнікі, цягам дзвюх гадоў гіне 100 % ваўкоў», – дадае Фянчук.
Для ваўкоў не існуе межаў, таму ў Беларусі адстрэльваюць таксама асобнікаў, якія прыходзяць з Польшчы. (Варта дадаць, што польскіх ваўкоў адстрэльваюць таксама ў Славаччыне, ва Украіне і Літве.)
«Нельга цалкам абараніць ваўкоў у Польшчы, калі яны не ахоўваюцца ў Беларусі», – аргументуе генетык з Гданьскага ўніверсітэту Мацей Шэўчык.
Кульмінацыяй цэлага дня лекцыяў і мастацкіх сустрэчаў стаў паход у пушчу ў пошуках драпежнікаў. У суправаджэнні навукоўцаў і пад аховаю беларускіх паляўнічых дзве вялікія групы адправіліся ў шпацыр па лясах і балотах, каб паслухаць ваўчынае выццё. Адным з экскурсаводаў быў Валерый Дамброўскі, вядомы даследчык ваўкоў у Чарнобыльскім радыяцыйна-экалагічным біясферным запаведніку.
На месца зборкі ахвотных прывезлі аўтобусам. Першую спробу паклікаць ваўкоў пушчанскі паляўнічы, спадар Мікалай, робіць на балоце недалёка ад месца высадкі. І хаця ўсе ўдзельнікі паходу пераўтварыліся ў слых, у адказ на выццё чалавека можна было пачуць толькі брэх сабак ды басы суботняй дыскатэкі ў вёсцы побач.
Пасля групы раздзяліся і рушылі ў лес. Палякі – пераважна біёлагі і аматары прыроды – ішлі ў цемры і цішы. Беларусы – галоўным чынам сем’і з дзецьмі – маршыравалі, пужаючы ўсё навакол і святлом ліхтароў ды гучнымі размовамі. Аднак паступова нават самыя баязлівыя гараджане зразумелі, што без штучнага святла бачна больш, а ў цішыні можна пачуць лес.
Даўжыня трасы складала шэсць кіламетраў. Нягледзячы на чарговыя спробы зазывання ваўкоў, толькі некалькім асобам удалося іх пачуць. Магчыма, яны ведалі, да чаго прыслухоўвацца, а, можа, чулі толькі сабак у далечыні.
У пэўны момант раздаўся гук, ад якога ўсе застылі. Выццё! Праз некалькі секунд стала зразумела, што гэта сірэна суседняга вайсковага радару.
Калі б у лесе быў снег, падарожнікі мелі б шанец пабачыць сляды ваўкоў ды іхных патэнцыйных ахвяраў, але праз цёплае надвор’е ўдзельнікам акцыі давялося задаволіцца іншымі доказамі іхнай прысутнасці: пра тое, што нядаўна гэтым маршрутам прайшлі ваўкі, сведчылі свежыя экскрэменты на сцежцы.
Беларуская частка «Ночы ваўкоў» скончылася на Каралеўскай паляне, вядомай таксама як Царская. Беларусы і палякі перамяшаліся пры вогнішчы да паміж сталамі, падсумоўваючы імпрэзу і размаўляючы ўжо не толькі на навуковыя тэмы.
На світанку аматары прыроды з абодвух краінаў накіраваліся ў Польшчу. Аўтобусы давезлі ўдзельнікаў да памежнага пункту ў самой Пушчы, пасля пераходу мяжы аўтобусам і прыватнымі аўтамі людзі даехалі да сядзібы Белавежскага нацыянальнага парку ў вёсцы Белавежа.
«Ноч ваўкоў» скончыцца толькі ўдзень. Пасля лясных вандровак у абодвух частках пушчы стане ясна, што гэта – адна, непадзельная экасістэма, перарэзаная неістотнай для прыроды мяжой.
Вялікая зацікаўленасць імпрэзай з боку грамадзянаў дзвюх краінаў паказала не толькі тое, што мноства людзей цікавіцца аховаю ваўкоў, але і тое, што гэтыя жывёлы – магніт для турыстаў. І для беларускіх уладаў гэта магло б стаць дадатковым аргументам, каб заняцца аховаю драпежнікаў.
Пётр Яворскі, belsat.eu, фота – Эвеліна і Пётр Яворскія, пераклад Дзяніс Дзюба