17 жніўня Ерэван чакае знакавая падзея. Свае першыя 100 дзён ва ўладзе прэмʼер-міністр Арменіі Нікол Пашыньян адзначыць з размахам. На цэнтральнай плошчы сталіцы плануецца велізарны мітынг. Хіба ўпершыню на постсавецкай прасторы прадстаўнікі ўлады дадуць публічную справаздачу пра тое, што ж было зроблена за першыя 100 дзён пасля рэвалюцыі.
Калі ў лістападзе-снежні 2013 года ў сталіцы Украіны толькі разгортваліся рэвалюцыйныя пратэсты, я набыў квіток на самалёт і паляцеў у Кіеў, каб на ўласныя вочы пабачыць гісторыю. Усе трагічныя падзеі – Нябесная сотня, Данбас і Крым – былі нашмат пазней, на самым пачатку гэта быў зусім пазітыўны экшн. Але, адыходзячы 300 метраў ад майдана Незалежнасці ў Кіеве, рэвалюцыя заканчвалася. А ў траўні 2018-га я ўбачыў, што значыць «ўся краіна хоча пераменаў». Дзеці і старыя на дарозе ў гарах паміж Ерэванам і Гюмры, паліцыянты, якія ахоўвалі будынак парламента, таксісты, студэнты… было адчуванне, што ў Арменіі не засталося ніводнага чалавека, які б падтрымліваў дзейную на той момант уладу. Такога, як у Арменіі, я не бачыў ніколі ў жыцці і ў гэтым не сорамна прызнацца. Я думаю, што самыя армяне не бачылі нічога падобнага. Гэта я ўсё да таго, што запыт на змену палітычных элітаў у Арменіі прыйшоў сапраўды знізу. Рэвалюцыя стала магчымай без Сораса, печыва Дзярждэпу і рукі Масквы.
Прэс-сакратар прэмʼер-міністра Арменіі Арман Егаян у каментары «Белсату» пералічыў галоўныя дасягненні, з якімі новы кабінет падышоў да сваіх першых ста дзён.
«Калі казаць пра эканоміку, былі зробленыя два важныя крокі: вызваленне бізнесу ад карупцыйных абявязальніцтваў перад уладай і адмена неафіцыйных манаполіяў. У сацыяльнай сферы мы аптымізавалі дзяржвыдаткі і правялі рэвізію дзяржаўных тратаў. І эканомія на непатрэбных закупках дазволіла накіраваць дадатковыя фінансы на сацыяльнае забеспячэнне, павысіць заробкі, напрыклад», – кажа Арман Егаян.
На ўдакладняючае пытанне, што галоўнае на парадку дня на бліжэйшыя паўгода, прэс-сакратар Нікола Пашыньяна адказвае коратка:
«Інвентарызацыя праблем, паляпшэнне якасці працы дзяржаўных структур, маніторынг вынікаў ужо зробленых захадаў».
Для таго, каб пералічыць ключавыя абяцанні, якія даваў Нікол Пашыньян будучы лідарам апазіцыі, хопіць пальцаў адной рукі. Першае – перамагчы карупцыю. Другое – зрушыць з мёртвай кропкі і пакараць вінаватых у знакавай для Арменіі справе першага сакавіка 2008 года. Дзесяць гадоў таму ўлады Арменіі ўжылі зброю супраць дэманстрантаў, якія пратэставалі супраць фальсіфікацыяў вынікаў галасавання на прэзідэнцкіх выбарах, тады загінулі 10 чалавек. І трэцяе – правесці новыя выбары. З апошнім прасцей за ўсё – выбары ў парламент адбудуцца не пазней за травень 2019-га. Але пра ўсё па парадку.
Абяцанне перамагчы карупцыю, хоць і гучыць як банальны перадвыбарчы лозунг, які ніколі не будзе выконвацца, у Ерэване абярнулася шырокай антыкарупцыйнай кампаніяй, вынікі якой бачныя не толькі ў прэсе. Да прыкладу, за кошт аптымізацыі сістэмы дзяржвыдаткаў у паліклініках заробкі лекараў выраслі на 15%.
Іншы прыклад – хабарніцтва.
«За апошнія тры месяцы я не чуў, каб хтосьці даваў хабар паліцыі», – кажа блогер Самвэл Марцірасян.
Але ў адрозненні ад Грузіі, дзе пасля рэвалюцыі 2003 з падачы Міхэіла Саакашвілі былі звольненыя ўсе старыя кадры і набраныя новыя супрацоўнікі, у Арменіі такіх сурʼёзных зменаў пакуль не было. Перамены не закранулі ніжняга і сярэдняга звяна ў сілавых структурах, але было заменена кіраўніцтва сілавых інстытутаў.
«Тут важна іншае, – удакладняе суразмоўца «Белсату», – патрэбны час, каб зразумець, наколькі адсутнасць карупцыі стала інстытуцыянальнай зʼявай, а не часовым страхам сярэдніх і ніжніх чыноўнікаў», – кажа Самвэл.
Намаганні для таго, каб сістэмна змагацца з карупцыяй, у новай улады ёсць і нават на звычайным, побытавым узроўні гэта відаць, кажуць суразмоўцы «Белсату» ў Ерэване. Але для сурʼёзных ацэнак трэба больш часу.
Наагул тэма карупцыі заслужыла б асобнага серыялу, настолькі шмат кейсаў пакінула ранейшая ўлада. Напрыклад, упершыню ў Арменіі выкарыстоўваўся крымінальны артыкул «аб незаконным узбагачэнні». Артыкул, які ідзе крыху насуперак прэзумпцыі невінаватасці, тут не праваахоўныя органы павінны даказваць віну, а чалавек сам мусіць тлумачыць, адкуль у яго грошы. Крымінальная справа паводле гэтага артыкулу была заведзеная на былога кіроўцу, а потым ахоўніка трэцяга прэзідэнта Арменіі Сэржа Саргсьяна.
Але самая гучная гісторыя звязаная з дэпутатам, былым намеснікам міністра абароны Манвэлам Грыгарʼянам. У яго дамах былі знойдзеныя склады зброі, тэхнікі, харчавання, якое было маркіраванае, як не падлягаючае продажы і прызначанае толькі для арміі, а таксама гуманітарная дапамога, якую збірала дыяспара. Як кажуць мясцовыя журналісты, высветлілася, што армейскай ежай былы намеснік міністра абароны Грыгарʼян карміў дзікую жывёлу – тыграў і мядзведзяў, якіх утрымліваў ва ўласным заапарку.
Ніхто ў Ерэване наагул не чакаў, што другі прэзідэнт Арменіі можа апынуцца ў месцах не гэтак аддаленых. Але што тычыцца будучага экс-прэзідэнта – пакуль нічога зразумець не магчыма. Трэба ўлічваць не толькі палітычную волю новай улады, кажуць суразмоўцы «Белсату» ў Ерэване, але і вонкавыя фактары. Гаворка безумоўна пра Маскву. Складана зразумець, што стала больш моцным трыгерам для Крамля – арышт Робэрта Качарʼяна або генерала Юрыя Хачатурава (дарэчы, ён дагэтуль узначальвае АДКБ?), але рэакцыя з Масквы была нервовай і гэтаму ёсць тлумачэнні.
У Ерэване памятаюць, што пасля абрання ў 2008 годзе Сэрж Саргсʼян больш за год не мог атрымаць аўдыенцыю расейскага лідара Уладзіміра Пуціна, а вось Качарʼян, пры тым што ўжо быў у адстаўцы, за гэты час сустракаўся з Пуціным 4 ці 5 разоў. Асаблівасці справы другога прэзідэнта Арменіі «Белсату» тлумачыць Гаванэс Ігіт’ян, міжнародны эксперт, экс-старшыня парламенцкай камісіі па знешніх сувязях.
«Не стаіць пытанне пакарання Робэрта Качарʼяна як асобы, а ідзе працэс раскрыцця ўсіх нюансаў, якія адбыліся 10 гадоў таму. Ужо вядома, што быў сакрэтны загад 0038, які дзейнічаў з 23 лютага 2008 года, за тыдзень да 1 сакавіка. Каб правесці паралель, возьмем Ўотэргейт у свой час. Людзі, якія выконвалі загады, ставілі прылады дзеля праслухоўвання, сачылі, і нават сам прэзідэнт Ніксан абмежаваўся адстаўкай, гэта значыць гаворка ішла хутчэй пра палітычнае пакаранне, чым крымінальнае. Сёння ў Арменіі стаіць аналагічнае пытанне. Трэба цалкам раскрыць працэс 1 сакавіка, і паказаць ролю сістэмы і ролю кожнага чальца дзяржаўнай улады. Гэта не пытанне толькі Робэрта Качарʼяна. Там было шмат вусных загадаў і г.д. Карацей, важна зразумець, як улада і людзі ва ўладзе выкарыстоўвалі сваё становішча для выканання неўласцівых дадзенай пасадзе дзеянняў. Загады былі нават не тое што антыканстытуцыйныя і незаконныя, у некаторых выпадках яны былі хутчэй ўласцівыя АЗГ, чым дзяржаве».
На ўдакладняючае пытанне «Белсату», чаму генерала Хачатурава, які ў 2008 годзе займаў пасаду намесніка міністра абароны і раздаваў баявую зброю такім умоўным армянскім цітушкам, новыя ўлады ўсё ж такі адпусцілі пад заклад, а другі прэзідэнт некаторы час правёў за кратамі, Гаванэс Ігіт’ян тлумачыць – справа ў розным узроўні адказнасці.
Тэма адказнасці становіцца галоўнай, калі мы з беларускім аналітыкам Раманам Якаўлеўскім, абмяркоўваем армянскі фактар у палітыцы афіцыйнага Менску.
«Па-першае, беларускаму прэзідэнту да ўсяго ёсць справа», – саркастычна заўважае суразмоўца «Белсату».
Аднак у апошнія дні, безумоўна ўся ўвага Менску прыкаваная да справы Качарʼяна, і тут палітыка змешваецца з асабістым.
«У Качарʼяна і Лукашэнкі нават дні нараджэння супадаюць, што давала падставу для асаблівых, цёплых стасункаў паміж імі. А тое, што адбываецца цяпер у Ерэване, я маю на ўвазе арышт і вызваленне Качарʼяна, гэта, вядома, наводзіць на разважанні не толькі беларускага лідара, але і ўсіх постсавецкіх аўтарытарных кіраўнікоў. Хоць, вось мы кажам аўтарытарны, пра Качарʼяна, але пры ім у армянскім парламенце была рэальная апазіцыя, сярод якой быў і цяперашні прэмʼер», – кажа Раман Якаўлеўскі.
Іншымі словамі, справа Качарʼяна паказвае і Менску, і іншым постсавецкім сталіцам, што пытанне палітычнай адказнасці ніхто не адмяняў, і тэрміну даўніны для любых антыканстытуцыйных парушэнняў у прынцыпе не існуе, – падсумоўвае Якаўлеўскі.
Напэўна трэба сказаць пару словаў і пра падманутыя чаканні. Яны ў першую чаргу датычацца пытанняў знешнепалітычнага парадку. Хтосьці сапраўды чакаў ад новай улады больш рэзкага развароту ў бок Захаду. Не будзем забываць, што ў свой час Нікол Пашыньян быў сярод тых дэпутатаў парламента, якія выступалі супраць уступлення Арменіі ў Еўразійскі эканамічны саюз. Русафілы ў Арменіі наадварот, абураныя, што Ерэван пачаў удзельнічаць у вучэннях НАТО, праўда ў сціплым фармаце, але, тым не менш.
«Тыя, хто чакаў глабальных пераменаў у знешняй палітыцы, расчараваныя», – кажа Самвэл Марцірасян.
Прэтэнзіі гучаць і на адрас маладых палітыкаў, якія разам з Пашыньянам ўвайшлі ў высокія кабінеты пасля травеньскіх падзеяў. Так, можа быць, не хапае досведу, але будзем лічыць, што адбылася змена пакаленняў, адзначае Гаванэс Ігіт’ян.
Якія змены за апошнія 100 дзён у Арменіі можна ўбачыць яшчэ? Кошты дзесьці ўпалі, дзесьці выраслі. Курс драма нават злёгку ўмацаваўся, падатковыя паступлення выраслі, бо бізнесы пачалі выходзіць з ценю. Але галоўнае, пакуль не эканоміка. Упершыню за апошнія 10 гадоў у Арменіі намецілася пазітыўная дэмаграфічная дынаміка: у краіну прыехала больш людзей, чым выехала. Людзі, якія раней жылі за мяжой, пачалі вяртацца на радзіму. Ці гэта не лепшае з дасягненняў першых 100 дзён?
Аркадзь Несцярэнка/ЛБ, belsat.eu